Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
παννυσ̆ί(δ)α (παννυσί(δ)α) - παννυχί(δ)α,η

Είδος άρτου.

Πίττα ή Παννυσίδα <br/> Κυπρή και Πρωτοπαπά 2007, 277.

Ονομασία - Προέλευση
Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Ονομασία - Προέλευση

Κυπριακή Ονομασία Τροφίμου

Ελληνική ονομασία - Περιγραφή

Πρόκειται για σησαμωτό άρτο που προσφέρουν οι Χριστιανοί στις εκκλησίες κατά τις εορτές (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα παννυσ̆ί(δ)ες - παννυχί(δ)ες,οι, 338), μαζί με τα κόλλυβα. Παννυσ̆ίδες, επίσης, ονομάζονταν και τα σησαμωτά ψωμιά, τα οποία παρασκευάζονταν κατά τα Χριστούγεννα. Αυτά στον υπόλοιπο ελληνισμό είναι γνωστά ως χριστόψωμα (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα παννυσ̆ίδα,η, 331).
Η Ευγενία Πέτρου-Ποιητού επισημαίνει πως είναι μεγάλο ψωμί με σουσάμι και ανάγλυφα στολίσματα, συνήθως για μνημόσυνα (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Πανυσήια, Παννυχίδα, 108). 
Ο Γεώργιος Λουκάς αναφέρει πως είναι άρτος τοποθετημένος σε κόλλυβα κατά τις εορτές ή στα μνημόσυνα (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα παννυχίδα, 357).

Γλωσσικές Παρατηρήσεις

ΕΤΥΜ. < μεσν. παννύχιος < αρχ. παννυχίς (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα παννυσ̆ί(δ)ες - παννυχί(δ)ες,οι, 338) 
Σύμφωνα με τον Ξενοφών Π. Φαρμακίδη, παράγεται από τις λέξεις πᾶξ-νύξ, παννύχιος, όπως το ομηρικό «εὗδον παννύχιοι» ή το εκκλησιαστικό «παννύχιον ἡμῖν τήν σήν δοξολογίαν χάρισαι εἰς τό ὑμνεῖν». 
Η παννυχίς, την παννυχίδα, η παννυχίδα, παννυσ̆ί(δ)α, σημαίνει ολονύκτια προς τον Θεό δέηση, η οποία τελούνταν κατά τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού. Μετά οι ολονύκτιες δεήσεις (παννυχίδες) αντικαταστάθηκαν από τον εσπερινό, οπότε, προς ανάμνηση, οι άρτοι που προσφέρονται κατά τις παννυχίδες (δεήσεις) ονομάστηκαν παννυσ̆ί(δ)ες (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα παννυσ̆ίδα,η, 331). 
Ο Ιωάννης Ερωτόκριτος στο Γλωσσάριό του σημειώνει πως παννυσ̆ία είναι η παννύχιος δέηση και προσευχή και μεταφορικά, άρτος, που προσφέρεται στις παννυχίους δεήσεις (Κυπρή 1989, λήμμα παννυσ̆ία,η, 148). Το ίδιο αναφέρει και η Πέτρου-Ποιητού όπως, επίσης, και ο Λουκάς στο Γλωσσάριό του: η ονομασία του συγκεκριμένου άρτου οφείλει την ονομασία του στην παννυχίδα των πρώτων χριστιανικών χρόνων, την οποία έτρωγαν κατά τις ολονύχτιες γιορτές τους (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Πανυσήια, Παννυχίδα, 108; Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα παννυχίδα, 357). Ουδέποτε όμως, συνεχίζοντας ο Ερωτόκριτος, οι Κύπριοι μεταχειρίζονται τη λέξη εννοώντας την πρώτη και κύρια έννοια, αλλά πάντοτε τους άρτους, οι οποίοι προσφέρονται στις γιορτές στην εκκλησία (Κυπρή 1989, λήμμα παννυσ̆ία,η, 148).

γεν. της παννυσίδας, πληθ. οι παννυσίδες (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα παννυσ̆ίδα,η, 331)

Μέθοδος Εξασφάλισης

Άλλο

Μέθοδος Επεξεργασίας

Κατασκευάζονται από σιμιγδάλι ή εκλεκτό αλεύρι με πολλή επιμέλεια. Η ζύμη τρίβεται όσο χρόνο χρειαστεί, για να γίνει σφικτή, όχι όπως τα απλά ψωμιά, και να αποκτήσει από την τριβή κάποια θερμότητα. Αφού ψηθούν, δεν είναι μαλακοί όπως τα απλά ψωμιά, αλλά έχουν κάποια σκληρότητα (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα παννυσ̆ίδα,η, 331).

Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος

Διατροφική Αξία και Σημασία στη Διατροφή των Κυπρίων

Εορταστικές Περιστάσεις

Οι συγκεκριμένοι άρτοι προσφέρονταν στην εκκλησία κατά τις διάφορες χριστιανικές εορτές. Επίσης, παρασκευάζονταν κατά τα Χριστούγεννα (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα παννυσ̆ίδα,η, 331).

Συμβολικές Χρήσεις

Ο Ερωτόκριτος κάνει διάκριση σε τρία είδη άρτων. Αναφερόμενος στο δεύτερο είδος, επισημαίνει πως οι πέντε άρτοι που προσφέρονταν στην εκκλησία συμβολίζουν τους πέντε άρτους που ευλόγησε ο Χριστός (Κυπρή 1989, λήμμα παννυσ̆ία,η, 148).

Χρήση από Ηλικιακές Ομάδες

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Ο Ερωτόκριτος αναφέρει πως οι συγκεκριμένοι άρτοι είναι τριών ειδών:
α) Οι άρτοι που έχουν σχήμα συνηθισμένου άρτου ή ψωμιού και είναι πασπαλισμένοι με σουσάμι, μελάνθιο [μαυρόκοκκο], γλυκάνισο και άλλα αρωματικά. Αποστέλλονται από τη σύζυγο του εορτάζοντος στις φίλες και συγεννείς της την παραμονή της εορτής μαζί με πιάτο με κόλλυβα.
β) Τα πρόσφορα, τα οποία είναι άρτοι που έχουν σχήμα διαφορετικό από τα συνηθισμένα ψωμιά. Είναι πεπλατυσμένα και έχουν επιφάνεια λεία και στιλπνή χωρίς επικάλυψη, εκ των οποίων προσφέρονται πέντε στην εκκλησία.
γ) Οι παννυσ̆ίδες (ή παννυσ̆ίες), οι οποίες μοιάζουν στο σχήμα με τα πρόσφορα αλλά είναι αρκετά μεγαλύτερα και πασπαλισμένα με σουσάμι, μελάνθιο, γλυκάνισο κ.λπ. Δύο από αυτές τοποθετούνται πάνω από κάνιστρα με κόλλυβα κατά τον εσπερινό και δύο κατά τη λειτουργία. Συνήθως, μετά τη θεία λειτουργία δύο από αυτά κόβονται και προσφέρονται στο εκκλησίασμα στον περίβολο του ναού (Κυπρή 1989, λήμμα παννυσ̆ία,η, 148).

Στις πίτες της γιορτής δίδεται μεγάλη προσοχή. Η διακόσμησή τους παρέχει ωραία δείγματα λαογραφικής τέχνης, σε μια ποικιλία παραδοσιακών μοτίβων. Χριστιανικά σύμβολα με βασικό στοιχείο τον σταυρό, γεωμετρικά σχήματα, διάφορα θέματα από τη φύση συνδυάζονται σε αριστοτεχνικά σύνολα,που εντυπωσιάζουν με τη συμμετρία, την απλότητα και τη φροντισμένη παρουσίαση. Πάντοτε υπάρχει και ο ανταγωνισμός των νοικοκυρών ποια θα παρουσιάσει τους πιο περιποιημένους άρτους και τις πιο ωραία διακοσμημένες πίτες.
Πίτες ή παννυσ̆ίδες σε μερικές περιοχές συνήθως ζυμώνουν δύο, για να πάρουν μια μικρή στον εσπερινό και μια μεγάλη την ημέρα της γιορτής. Πλούσια και με πολλή φαντασία ήταν η διακόσμηση της μεγάλης παννυσ̆ίδας που ήταν καμωμένη με τόση προσοχή και επιδεξιότητα, ώστε σε πολλές περιπτώσεις να μοιάζει με πραγματικό κέντημα. Σταυρός, μαργαρίτες, σταφύλια, φύλλα διάφορα, χριστάγκαθα, όλα καμωμένα από ζυμάρι, κοσμούν την επιφάνεια της πίτας. Γύρω από το ζύμωμα των λατρευτικών αυτών ψωμιών υπάρχει ένας μεγάλος πλούτος εθίμων και διάφορες αντιλήψεις που φανερώνουν πόσο ιερά είναι στη συνείδηση όλων (Κυπρή και Πρωτοπαπά 2007, 265-6).

Βιβλιογραφία

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. και Πρωτοπαπά Κ. (2007), «Κυπριακά παραδοσιακά ζυμώματα», Φούρνοι και παραδοσιακά ζυμώματα στη Θράκη, το Αιγαίο και την Κύπρο (Πρόγραμμα Θράκη-Αιγαίο-Κύπρος), Θήρα, 261-278.

Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.

Ερευνητής / Καταχωρητής

Στάλω Λαζάρου, Αργυρώ Ξενοφώντος, Τόνια Ιωακείμ

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Σιτηρέσιο

Η διατροφή των Kυπρίων κατά το 1894, σύμφωνα με την Ohnefalsch-Richter
Στα κείμενα που επισυνάπτονται καταγράφονται οι αναφορές της συγγραφέως γύρω από τα τρόφιμα και την κυπριακή κουζίνα, τις μεθόδους ψησίματος και τις προετοιμασίες των γιορτών, τις ιδιότητες των λαχανικών, αλλά πάνω από όλα η Pίχτερ περιγράφει την Kύπρια γυναίκα, την περηφάνια και τη φιλοξενία που επιδεικνύει σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής της, τη σχέση της και τους δεσμούς της με την κοινωνία που περνά μέσα από την παράδοση και το φαγητό.

Σχετικό Περιεχόμενο - Συνταγές

Κόλλυφα
"... όταν στεγνώσει το σιτάρι το βάζουμε μαζί με όλα τα υπόλοιπα άλλα υλικά στο πανέρι (κούννες, ρόδια, σταφίδες, σουσάμι και γλυκάνισο), τα ανακατεύουμε καλά και είναι έτοιμα για την εκκλησία." (Αντρέας Ιωάννου, Παναγιώτα Ιωάννου, Κυπερούντα)

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. και Πρωτοπαπά Κ. (2007), «Κυπριακά παραδοσιακά ζυμώματα», Φούρνοι και παραδοσιακά ζυμώματα στη Θράκη, το Αιγαίο και την Κύπρο (Πρόγραμμα Θράκη-Αιγαίο-Κύπρος), Θήρα, 261-278.

Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τρόφιμα

άρτος,ο - αφράντα,η
Οι άρτοι παρασκευάζονταν σε ειδικές περιπτώσεις όπως στις εορτές Αγιών, τα Χριστούγεννα, το Πάσχα, στους γάμους και τα μνημόσυνα ως προσφορά στην εκκλησία.

Είδη ψωμιών τον 19ον αι. (Ψωμιά, ποξαμάτια, γλυσταριές, τα αρκατένα, τριμυθόπιττες, παννυχίδες)
Mας έτυχε να φτάσουμε σ’ ένα χωριό πολύ αργά τη νύχτα, απρόοπτα και πεινασμένοι, και να υποδεχτούν πολύ φιλόξενα αλλά να μην υπάρχει τίποτα στο σπίτι, ούτε ένα κομμάτι ψωμί, ούτε καν λίγο αλεύρι. Tότε έμπαινε σε ενέργεια το χειρομύλι. Kαι τι ευχαρίστηση νιώθαμε, όταν οι γυναίκες μας έφερναν τα ψωμιά από το αλεύρι του χειρομύλου, που τα τρώγαμε ζεστά αλείφοντάς τα με βούτυρο ... Ohnefalsch-Richter (1900, σελ.96)

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
παννυσ̆ί(δ)α (παννυσί(δ)α) - παννυχί(δ)α,η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος παννυσ̆ί(δ)α (παννυσί(δ)α) - παννυχί(δ)α,η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
παννυσ̆ί(δ)α (παννυσί(δ)α) - παννυχί(δ)α,η