Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
αβρόσ̆σ̆ιλλα (αβρόσσιλλα),η

Σκίλλα η παράλιος.

«Αβρόσ̆σ̆ιλλα» <br/> Πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/Drimia_maritima#/media/File:Drimia_maritima_Infllor_2010-10-03_SierraMadrona.jpg

Ονομασία - Προέλευση
Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Ονομασία - Προέλευση

Κυπριακή Ονομασία Τροφίμου

Ελληνική ονομασία - Περιγραφή

σκίλλα η παράλιος (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα αβρόσ̆σ̆ιλλα - αρκόσ̆σ̆ιλλα,η - αβρόσ̆σ̆ιλλος - αρκόσ̆σ̆ιλλος,ο - αρκοσ̆σ̆ιλλίν,το, 33)

Γλωσσικές Παρατηρήσεις

Πρόκειται για το φυτό σκίλλα η παράλιος (urginea maritima, ουργινέα η παράλια), πολυετής πόα (Χατζηκυριάκου 2006, 14). 

Η Ευγενία Πέτρου-Ποιητού σημειώνει πως η επιστημονική ονομασία του φυτού είναι Ουργινέα η παράλια. Προέρχεται από τις λέξεις αφρός + σκίλλα [σκίλλα,η = ο σχίνος] (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Αβρόσσιλλα, 21). 

Κοινώς ονομάζεται κρεμμυδόσκιλλα και σπουρτούλλα. Ο Χρ. Γ. Παντελίδης την ονομάζει αγριόσκιλλα ή αγρόσ̆σ̆ιλλά ˂ άγριος + σκίλλα (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα αβρόσ̆σ̆ιλλα - αρκόσ̆σ̆ιλλα,η - αβρόσ̆σ̆ιλλος - αρκόσ̆σ̆ιλλος,ο - αρκοσ̆σ̆ιλλίν,το, 33).

Ονομαζόταν επίσης αρκόσ̆σ̆ιλλα (Ταουσιάνης 2008, 86), αγρόσ̆σ̆ιλλα (Γιαγκουλλής 2008, 54, υποσ. 95) ή λαμπάιν (Χατζηκυριάκου 2001, 14), καθώς και σπουρτούλα ή λούφατος (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Αβρόσσιλλα, 21). 

«Αρκοτζ̆εράμυον (το) = βολβός του άγριου φυτού της σκίλλης. Η λέξις απαντά και ως αβροτζ̆εράμυον. Τη σκίλλα τη λέμε και αρκόσ̆σ̆ιλλαν και αβρόσ̆σ̆ιλλαν. Εν Πάφω δε και κρομμυαρκόσ̆σ̆ιλλαν» (Ξιούτας 2008, 99). 

Ο Ξενοφών Π. Φαρμακίδης στο Γλωσσάριό του λεξικογραφεί τη λέξη ως αρκόσ̆σ̆υλλος, με -υ κι όχι -ι, όπως οι υπόλοιποι. Θεωρεί πως ονομάστηκε έτσι για το δριμύ και βλαπτικό χυμό του (μεταφορικό σχήμα από τον άγριο σκύλο). Στον πληθ. οι αρκόσ̆σ̆υλλοι (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα αρκόσ̆σ̆υλλος,ο, 131).

Η λέξη αβρόσκιλλα χρησιμοποιείται λόγω της αβρότητας των φύλλων και των βολβοειδών ριζών του φυτού. Ο χυμός της θυμίζει τον λυσσώδη αφρό που εκκρίνουν οι άγριοι σκύλοι. Από άλλους ονομάζεται σκυλλοκρόμμυον ή αγριοκρόμμυον, και πάλι λόγω της συνάφειας του άγριου ή του θυμωμένου σκύλου και του φυτού.
Στα Κύθηρα τη λέξη αβρόσ̆σ̆ιλλαν την παραλλάζουν σε ασκέλλα (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα αβρόσκιλλα και αρκόσκιλλα,η, 4-5).

Ο Ιωάννης Ερωτόκριτος στο Γλωσσάριό του λεξικογραφεί τη λέξη ως αρκόσσυλλος και αβρόσσυλλος και στην κοινή ελληνική ασφόδελος. Με το όνομα αρκοσ̆σ̆υλλούδιν φέρονται πολλά είδη μικρών ασφοδέλων (Κυπρή 1989, λήμμα αρκόσ̆σ̆υλλος και αβρόσ̆σ̆υλλος,ο, 15).

Μέθοδος Εξασφάλισης

Συλλογή

Μέθοδος Επεξεργασίας

Το κρεμμυδόσχινο, η αβρόσ̆σ̆ιλλα ή ο λούφατος ήταν είδος βολβού, τον οποίο έβραζαν, ξήραιναν, κοπάνιζαν, πρόσθεταν ξίδι και αλάτι, το έβαζαν στο αλεύρι και ζύμωναν πίτες, που έψηναν στο σάτζ̆ιν (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Αβρόσσιλλα, 79).  

Σύμφωνα με μαρτυρία κατοίκου του Παλαιχωρίου, η αβρόσ̆σ̆ιλλα γινόταν γλυκό αλλά χρησιμοποιείτο και ως φάρμακο (Ψιλλίτα-Ιωάννου 2010, 595).

Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος

Διατροφική Αξία και Σημασία στη Διατροφή των Κυπρίων

Θεωρούνταν πολύ ωφέλιμη για την καρδιά (Ψιλλίτα-Ιωάννου 2010, 595).

Εορταστικές Περιστάσεις

Συμβολικές Χρήσεις

Για το καλό της χρονιάς, την Πρωτοχρονιά κρεμούσαν μιαν αβρόσσιλλαν πάνω στην εξωτερική πόρτα του σπιτιού τους. Όταν ξημέρωνε, έριχναν την αβρόσ̆σ̆ιλλαν μέσα στο σπίτι ή την κρέμαζαν πάνω σε ένα βολίτζ̆ιν του σπιτιού (Γιαγκουλλής 2008, 54).

Η αβρόσ̆σ̆ιλλα συνδέεται με το έθιμο του ποδαρικού της Πρωτοχρονιάς: Το πρωί της πρώτης του χρόνου οι κάτοικοι προσέχουν πολύ ποιος θα μπεί πρώτος στο σπίτι και θα κάνει, όπως λένε, το πόιν, το ποδαρικόν. Για το πόιν είναι απαραίτητη μια αρκόσ̆σ̆ιλλα, καθώς και μια βυζάκαν. Το πόιν συνήθως το κάμνει άτομο μικρής ηλικίας, ένα παιδί, το οποίο οι γονείς του το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς το στέλλουν να πάει να κοιμηθεί στο σπίτι κάποιου συγγενικού προσώπου, λ.χ. της γιαγιάς του. Κάποτε πάλι, μπορεί να προσκαλέσουν από την προηγούμενη μέρα κάποιο συγγενικό πρόσωπο, μικρής και πάλι ηλικίας ή κάποιο άλλο πρόσωπο, που θεωρούν γουρλίδικο, για να πάει να τους κάμει το πόιν. Το πόιν μπορεί να το κάμει και παιδί που κοιμάται σε άλλο δωμάτιο του σπιτιού. «Βκαίνει ʼπό το ʼναδ δωμάτιον τζ̆αί μπαίνει στο άλλον».
Το πρωί της Πρωτοχρονιάς το παιδί, που πήγε και κοιμήθηκε στο σπίτι κάποιου συγγενικού προσώπου, ή άτομο, που προσκλήθηκε από την προηγούμενη μέρα, για να πάει να τους κάμει το πόιν, έρχεται χαρούμενο και κεφάτο στο σπίτι και κάμνει το πόιν. Παίρνει τη βυζάκαν και την αρκόσσιλλαν, που από το απόγευμα της προηγούμενης μέρας ο νοικοκύρης ή κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας είχε βρει και τοποθετήσει έξω από την πόρτα του σπιτιού, βάλλει το πόιν του στο κατώφλι της πόρτας και ρίχνει μέσα στο σπίτι με το δεξιόν του, με το δεξί του πόδι, λέγοντας: «Έλα η δύναμή σου, Θέ μου, τζ̆αί να ʼγ’ καλός ο χρόνος» ή «χρόνια πολλά τζ̆' ευτυχισμένον το νέον έτος ή «χρόνια πολλά τζ̆αί καλόν νέον έτος». 
Η οικοδέσποινα «τραττάρει ’τζ̆είνομ πού ʼκαμεν το πόιν γλυκόν, γλυτζ̆ιστικόμ πράμαν, για να ’ναι γλυτζ̆ύς ο χρόνος.» Αν είναι παιδί, που έκαμε το πόιν, του δίνει και πουλουστρέναν. Κάποιοι, άμα δεν έχουν αρκόσσιλλαν, χρησιμοποιούν για πόιν το πορτοφόλι τους. Πιο πολύ χρησιμοποιείται η αρκόσ̆σ̆ιλλα.
Την αρκόσ̆σ̆ιλλαν, που χρησιμοποιούν για το πόιν, δεν την πετάνε, αλλά την κρεμούν στο στύλο του σπιτιού τους ή στο τζεφάλιν του στύλου, όπου την αφήνουν όλο το χρόνο. Κάποιοι τη βάζουν πάνω στο ερμάρι. Η αρκόσ̆σ̆ιλλα πολλές φορές, μετά το μαρασμό των παλαιών φύλλων, βλαστάνει πάλι και βγάζει φρέσκα φύλλα. «Άμαν ανοίξει η αρκόσ̆σ̆ιλλα, έν’ ευτυχία του σπιδκιού.» Πιστεύουν πως θα είναι καλός ο χρόνος, καλοχρονιά.
Να σημειωθεί εδώ πως η αρκόσ̆σ̆ιλλα, που χρησιμοποιείται για το πόιν, «πρέπει να ʼναι μονόκλωνη, μονόριζη, τζ̆αι να τηβ βκάλουμ’ ʼπό τόπον, που ʼν τηχ χωρεί ο γιαλός, η θάλασσα». Αρκόσ̆σ̆ιλλαν για το ποδαρικόν  χρησιμοποιούσαν και στο Λεονάρισσο, τη Γιαλούσα, Κώμα του Γιαλού.
Σε κάποια χωριά αρκόσ̆σ̆ιλλαν, διπλή όμως, ρίχνουν και στις μάντρες των ζώων. Στο Λεονάρισσο λ.χ. «μέσ’ στα χτηνά σύρνουν διπλές αρκόσ̆σ̆ιλλες για να κάμουν διπλάρκα». Έτσι και στην Κώμα του Γιαλού «οι βοσκοί συνηθίζουν να μαζεύουν από τα χωράφια διπλούς βολβούς αβρόσ̆σ̆ιλας, τους οποίους κατά την ημέραν της Πρωτοχρονιάς ρίχνουν μέσα στις μάντρες των προβάτων τους. Πράττοντες αυτό πιστεύουν ότι οι προβατίνες θα γεννήσουν δίδυμα». Και στην Επτάκωμη «οι βοσκοί έριχναν στη μάντρα διπλή, για να κάνουν τα πρόβατα δίδυμα». Στην Κώμη Κεπίρ «το σκόρπισμα βολβών σκίλλας της παραλίου μέσα στους στάβλους και τις μάνδρες των ζώων, κατά την ημέραν της Πρωτοχρονιάς, πιστεύεται ότι συντελεί στο να ζήσουν επί μακρότερον χρόνον τα ζώα» (Ταουσιάνης 2008, 86).

Για την αβρόσ̆σ̆ιλλαν σε σχέση με τη γεωργία είναι γνωστή η εξής λαϊκή πίστη: «Έχομεν ακούσει από τους παππούδες μας τους παλαιούς ότι όταν οι αγρόσ̆σ̆ιλλες γεμώσουν, τότες θα γίνει μεγάλη γεωργία. Όταν όμως μείνουν όφκαιρες, η γεωργία είναι πίσω πολλά» (Γιαγκουλλής 2008, 54, υποσ. 95).

Χρήση από Ηλικιακές Ομάδες

Ασθενείς, Παιδιά

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Αναφορά στον βολβό της αβρόσ̆σ̆ιλας γίνεται στο ακριτικό τραγούδι «Ο Διενής τζ̆’ο κάουρας»: 
«Καλώς ήρτεν ο Διενής να φα να πκη μιτά μου,
Να φάης άγρη του λαού να φας οφτόμ περτίτζ̆ιν
Να φας αρκοτζ̆εράμυομ που τρων οι αντρεικωμένοι
[να πκης γλυκόποτογ κρασίμ που πίννουφ φουμισμένοι]
Τζ̆αι πίννουν κάτι άρωστοι τζ̆αι βρέχουνται γιαμένοι.»
Ένας αρκετά διαδεδομένος κοινός τόπος των ακριτικών-δημοτικών ποιημάτων είναι η πρόσκληση σε φαγητό ως μέρος χαιρετισμού.
Το σχόλιο του καταγραφέα στο πιο πάνω απόσπασμα αναφέρει: «Το αρκοτζεράμυον, ο βολβός, ως γνωστόν, της σκίλλας είναι πολύ αψός, και, όπως μου ξήγησεν ο γέρος, χρειάζεται μεγάλη παλληκαριά για να τον φάη κανείς. Και σήμερα ακόμη στον τόπο μας θεωρείται παλληκαριά, το να φάη κανείς όσο πιο αψές πιπεριές» (Ξιούτας 2008, 99).

Το φυτό σκίλλα η παράλιος χρησιμοποιήθηκε για την προστασία από ασθένειες φυτών. Συγκεκριμένα, συνήθιζαν να σκορπούν βολβούς σκίλλας στα σιτηρά για να τα προστατεύσουν από την «πεταλούδα», τη σιτοφθείρα. Επίσης, με βολβούς του φυτού έτριβαν τους κορμούς των χαρουπόδεντρων για να τα προστατεύσουν από την ποντίκαν. Τέλος, με το φυτό αυτό κάπνιζαν τους στάβλους των βοδιών για να μην τα πιάσει το μάτι (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 1, λήμμα αβρόσσ΄ιλλα, 28).

Ο Ιωάννης Ερωτόκριτος στο Γλωσσάριό του αναφέρει ότι στην Κύπρο είναι γνωστά δύο είδη. Το ένα λέγεται αρκόσ̆σ̆υλλος και οι ρίζες του είναι όμοιες με κέρατα εριφίων (τζ̆ερατάρκα αρκόσ̆σ̆υλλου). Χρησιμοποιούνται για την κατασκευή κολλητικής ουσίας (τσιρίσιν), την οποία μεταχειρίζονται οι υποδηματοποιοί. Το άλλο είδος λέγεται κρομμυοαρκόσσυλλος, διότι η ρίζα του μοιάζει σε όλα με τον βολβό κρεμμυδιού και καίει πολύ. Οι Κύπριοι μεταχειρίζονται τον χυμό της ρίζας αυτής ως φάρμακο αντισηπτικό στις πληγές των ζώων, τις οποίες επουλώνει εύκολα (Κυπρή 1989, λήμμα αρκόσ̆σ̆υλλος και αβρόσ̆σ̆υλλος,ο, 15).

Βιβλιογραφία

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2008), Κυπριακά ήθη και έθιμα του κύκλου της ανθρώπινης ζωής, του εορτολογίου και των μηνών με στοιχεία γεωργικής λαογραφίας (Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών αρ. 67), Θεοπρες Λτδ., Λευκωσία. 

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία. 

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Ξιούτας Π. (2008), Από τα Τραγούδια μας, Newspage Publications, Λευκωσία.

Παυλίδης Α. (επιμ.) (1984), Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 1, Φιλόκυπρος, Λευκωσία. 

Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.

Ταουσιάνης Χ. (2008), Λαογραφικά σύμμεικτα Ριζοκαρπάσου. Αναφορές και σε άλλα μέρη της Κύπρου και του ευρύτερου Ελληνισμού, Λευκωσία.

Χατζηκυριάκου Γ. (2006), «Η χλωρίδα της ευρύτερης περιοχής των Λευκάρων. Μέρος Ε΄ (τελευταίο)», Λεύκαρα 76, Λευκωσία, 9-18. 

Ψιλλίτα-Ιωάννου Π. (2010), Παλαιχώρι: Ιστορία και Πολιτισμός, Πλατύπους Εκδοτική, Αθήνα.


Πηγή φωτογραφίας: 

«Αβρόσ̆σ̆ιλλα» (http://en.wikipedia.org/wiki/Drimia_maritima#/media/File:Drimia_maritima_Infllor_2010-10-03_SierraMadrona.jpg)

Ερευνητής / Καταχωρητής

Τόνια Ιωακείμ, Κυριακή Παντελή, Σάββας Πολυβίου, Μαρία Τσαγγάρη, Πετρούλα Χατζηττοφή, Αργυρώ Ξενοφώντος

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Σιτηρέσιο

Λαχανικά και άγρια χόρτα στη διατροφή των Κυπρίων, αναφορά του 1894
Στο περιηγητικό κείμενο της Ρίχτερ γίνεται αναφορά για το πώς μαγειρεύονται και τρώγονται τα διάφορα λαχανικά και άγρια χόρτα...

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2008), Κυπριακά ήθη και έθιμα του κύκλου της ανθρώπινης ζωής, του εορτολογίου και των μηνών με στοιχεία γεωργικής λαογραφίας (Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών αρ. 67), Θεοπρες Λτδ., Λευκωσία.

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Εθνοβοτανολογική μελέτη, άγρια χόρτα

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Ξιούτας Π. (2008), Από τα Τραγούδια μας, Newspage Publications, Λευκωσία.

Παυλίδης Α. (επιμ.) (1984-1991), Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 1-15, Φιλόκυπρος, Λευκωσία.

Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.

Ταουσιάνης Χ. (2008), Λαογραφικά σύμμεικτα Ριζοκαρπάσου. Αναφορές και σε άλλα μέρη της Κύπρου και του ευρύτερου Ελληνισμού, Λευκωσία.

Χατζηκυριάκου Γ. (2006), «Η χλωρίδα της ευρύτερης περιοχής των Λευκάρων. Μέρος Ε΄ (τελευταίο)», Λεύκαρα 76, Λευκωσία, 9-18.

Ψιλλίτα-Ιωάννου Π. (2010), Παλαιχώρι: Ιστορία και Πολιτισμός, Πλατύπους Εκδοτική, Αθήνα.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τρόφιμα

Λαχανικά και χόρτα κατά τον 18ον αι.
Περί λαχάνων και χόρτων (Κυπριανού Αρχιμ., 1788)

Χορταρικά κάμπου
Χόρτα του κάμπου ή του βουνού Αναφορά στα ακόλουθα: «χωστές», ραδίκια, «βουλιά», «γαλατούνες» «τρισατσίες», «πίγκαλλους» ή «πάγκαλλους», «τσακρίθκια» (στρουθκιά), «καυκαρούες» (άγριες αγκινάρες), βλαστάρια της ήμερης αγκινάρας

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
αβρόσ̆σ̆ιλλα (αβρόσσιλλα),η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος αβρόσ̆σ̆ιλλα (αβρόσσιλλα),η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
αβρόσ̆σ̆ιλλα (αβρόσσιλλα),η