Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
Ψωμί: Το βασικότερο είδος διατροφής

Περιγραφή Σιτηρεσίου - Γευμάτων
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Περιγραφή Σιτηρεσίου - Γευμάτων

Περιγραφή Σιτηρεσίου

Η καλλιέργεια σιταριού και άλλων δημητριακών στο νησί ξεκινά τα προϊστορικά χρόνια (Michaelides 1998). Έκτοτε, η Κύπρος ήταν πάντα αυτάρκης σε δημητριακά. Πληροφορίες για την παρασκευή ψωμιού από ορισμένα είδη δημητριακών έχουμε από την αρχαϊκή περίοδο (Michaelides 1998). Το ψωμί ήταν αναντικατάστατο διατροφικό αγαθό και αποτελούσε τη βάση της δίαιτας των Κυπρίων όχι μόνο στην αρχαιότητα αλλά και κατά τα Βυζαντινά και μεσαιωνικά χρόνια (Δημοσθένους 2002). Στη βιβλιογραφία καταγράφονται τέσσερα είδη ψωμιών, ανάλογα με το αλεύρι από το οποίο ήταν ζυμωμένα: τα σιταρένια, τα σιμιγδαλένια, τα φουσκαρένα (από λεπτό πίτερο) και τα κριθαρένια (Κυπρή & Πρωτοπαπά 2003, σ.36-39). Τα σιταρένια θεωρούνταν και καλύτερης ποιότητας και είναι γνωστοί από την αρχαιότητα οι καθαροί και οι καθαρότατοι άρτοι. Ο χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς, χρησιμοποιεί για το άσπρο ψωμί την ονομασία μουφλέτια. Τα μουφλέτια της μεσαιωνικής Κύπρου ήταν τα ψωμιά άριστης ποιότητας. Επίσης, καλής ποιότητας ψωμί ζύμωναν και από το σιμιγδάλι. Ο σεμιδαλίτης άρτος ζυμωνόταν και στην αρχαία Ελλάδα (Δειπνοσοφισταί στο Κυπρή-Πρωτοπαπά 2003). Τα φουσκαρένα ήταν τα πιο φτωχικά ψωμιά. Κάτι αντίστοιχο ήταν και οι «ρύπαροι άρτοι» στην αρχαία εποχή. Τέτοια ψωμιά προορίζονταν για τους φτωχούς, ενώ οι πλούσιοι κατανάλωναν καθαρό ψωμί. Τέλος, το κριθαρένιο ψωμί θεωρείτο πάντα υποδεέστερο και το κατανάλωναν επίσης οι φτωχοί.

Διαφοροποίηση ανάλογα με το δημογραφικό προφίλ

Σταρένια ψωμιά (αρίστης ποιότητας) & Ψωμιά από σιμιγδάλι: Ανώτερα στρώματα (πλούσιοι)

Φουσκαρένα και κριθαρένια ψωμιά: Κατώτερα στρώματα (φτωχοί)

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Ακόμη και μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, οι πολύ φτωχές οικογένειες έφτιαχναν τα ψωμιά τους με κριθαρένιο αλεύρι, το οποίο έδινε ψωμί κατώτερης ποιότητας (Λεοντίου 1983, σ.147). 
Εκτός από κριθάρι, σε δύσκολες χρονιές για τη γεωργία χρησιμοποιούσαν ρίζες και κόνδυλους από άγρια χόρτα, για να φτιάχνουν αλεύρι (Κυπρή & Πρωτοπαπά 2003, σ.39).
Κατά τη διάρκεια του Β' παγκοσμίου πολέμου (1939-1945) για την παρασκευή ψωμιού οι αρτοποιοί ήταν υποχρεωμένοι να χρησιμοποιούν αλεύρι ανάμεικτο με σταφίδες ή με πολτό από βρασμένες πατάτες, για να εξοικονομούν το αλεύρι (Λεοντίου 1983, σ.147;Κυπρή & Πρωτοπαπά 2003, σ.40).

Βιβλιογραφικές αναφορές

1) Δημοσθένους Α. Α. Η Βυζαντινή Κύπρος (965-1191), Βυζάντιο/ Ιστορία, Εκδόσεις Ηρόδοτος 2002, σ.74-76.

2) Κυπρή Θ.Δ. και Πρωτοπαπά Κ.Α. Παραδοσιακά Ζυμώματα της Κύπρου: Η χρήση και η σημασία τους στην εθιμική ζωή, Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών XVIII, Λευκωσία 2003, σ. 36-39, 259-267.

3) Λεοντίου Ν. (επιμ.). Άσσια, Ζωντανές μνήμες βαθιές ρίζες μηνύματα επιστροφής, Πολιτιστικός Σύνδεσμος «Η Άσσια», Λευκωσία 1983, σ.115, 134-135, 147-152.

4) Michaelides D. “Food in Ancient Cyprus” στο: Lysaght, P. (ed.) Food and the Traveller. Migration, Immigration, Tourism and Ethnic Food, Proceedings of the 11th Conference of the International Commission For Ethnological Food Research, Cyprus, June 8-14, 1996, Nicosia 1998, 22-43.

Ερευνητής / Καταχωρητής

Βαρβάρα Γιάγκου

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Σιτηρέσιο

Ψωμίον, το
ψωμίον, ψωμίν, ψουμίν, άρτος

Σχετικό Περιεχόμενο - Συνταγές

Βαφτό
Το χοιρινό λίπος έλιωνε πάνω στο ψωμί σαν βούτυρο, φτιάχνοντας ένα μοναδικό μεζέ. Συνταγή από την Μαραθάσα.

Κατσούρες, το γλυκό των φτωχών, με φρουτοσαλάτα
Οι κατσούρες με ζάχαρη αποτελούσαν διαδεδομένο έδεσμα της περιόδου της Αγγλοκρατίας. Ήταν εύκολο στην παρασκευή αλλά και φτηνό, γι' αυτό και αποκαλείται γλυκό των φτωχών. Στη συγκεκριμένη συνταγή παρουσιάζεται μια ιδιαίτερη παραλλαγή του, αφού συνοδεύεται από φρουτοσαλάτα.

Σουππούθκια
Το γλυκό αυτό έδεσμα σε παλαιότερες εποχές καταναλωνόταν καθημερινά, αφού ήταν εύγευστο, οικονομικό και πολύ ωφέλιμο. Η δύο παραλλαγές της συνταγής προέρχονται από τον Άγιο Φώτιο Πάφου και τη Μαραθάσα.

Ψωμί κριθαρένιο
Σε περίπτωση που μια οικογένεια δεν είχε σιτάρι, έπαιρνε τους καρπούς του κριθαριού και παρασκεύαζε αλεύρι, το οποίο χρησιμοποιούσε για να φτιάξει ψωμιά.

Ψωμί με προζύμι
Για την ετοιμασία του προζυμιού χρησιμοποιείται ο Αγιασμός του Τιμίου Σταυρού που γίνεται στις 14 Σεπτεμβρίου. Με το Αγίασμα αυτό και λίγο αλεύρι φτιάχνεται μέρος του προζυμιού, το οποίο είναι έτοιμο εννιά μέρες μετά και διατηρείται ολόχρονα για την παρασκευή ψωμιών και άλλων ζυμωμάτων.

Ψωμί σιταρένιο
"... σιγά σιγά παίρνουμε όλο το αλεύρι προσθέτοντας το νερό, όταν χρειάζεται, και το ζυμώνουμε καλά. Όταν το ζυμώσουμε, το σκεπάζουμε για λίγο να ξεκουραστεί." (Σωτήρα Κυριάκου, Κυπερούντα)

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Δημοσθένους Α. Α. (2002), Η Βυζαντινή Κύπρος (965-1191), Βυζάντιο/ Ιστορία, Εκδόσεις Ηρόδοτος.

Κυπρή Θ. - Πρωτοπαπά Κ. (1997), Παραδοσιακά Ζυμώματα της Κύπρου. Η χρήση και η σημασία τους στην εθιμική ζωή, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧVIII, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. - Πρωτοπαπά Κ. Α. (2003), Παραδοσιακά ζυμώματα της Κύπρου. Η χρήση και η σημασία τους στην εθιμική ζωή, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧVIII, Λευκωσία.

Λεοντίου Ν. (επιμ.) (1983), Άσσια. Ζωντανές μνήμες, βαθιές ρίζες, μηνύματα επιστροφής, Πολιτιστικός Σύνδεσμος «Η Άσσια», Λευκωσία.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τεχνικές παρασκευής τροφίμων

παρασκευή ψωμιού από τους ψωμάδες,η

Σχετικό Περιεχόμενο - Τρόφιμα

αθηαινήτικο ψωμί,το

Άι Βασίλης,ο
Ψωμί ή πίτα της Πρωτοχρονιάς.

αλεύριν,το
Το αλεύρι αποτελεί διαχρονικά τη βασική πρώτη ύλη για την παρασκευή των διαφόρων ζυμωμάτων, με κυριότερο το ψωμί.

άρτος,ο - αφράντα,η
Οι άρτοι παρασκευάζονταν σε ειδικές περιπτώσεις όπως στις εορτές Αγιών, τα Χριστούγεννα, το Πάσχα, στους γάμους και τα μνημόσυνα ως προσφορά στην εκκλησία.

καπύρα,η
Η φρυγανιά / Το ψητό γουρουνόπουλο.

καυκάλλιν - καύκαλλον,το
Το καύκαλο του ψωμιού.

ψουμίν,το
Οι γυναίκες έπρεπε να σηκωθούν την αυγή για να ετοιμάσουν το μπούκκωμαν, πού ήταν συνήθως ψουμίν και χαλλούμιν ή ελιές με κρομμύδιν. Βασικά το μπούκκωμαν ήταν μπόλικο ψωμί. Γι' αυτό έλεγαν:Μπούκκωμαν του χωρκάτηένα ψουμίν τζι' ένα κομμάτιν (Χατζηϊωάννου 1994, 223). Επιπλέον γνωστή είναι η λαϊκή ρήση:"Το ψουμίν έν’ συντροφκιά" (Άππιος 1999, 14).

Ψωμίον, το
ψωμίον, ψωμίν, ψουμίν, άρτος

Σχετικό Περιεχόμενο - Χώροι Παραγωγής - Διάθεσης

αλευρόμυλοι,οι
Το ψωμί ήταν πολύ σημαντικό σ' ένα γεύμα. Για την παρασκευή του χρησιμοποιούσαν όχι μόνο σιταρένιο αλεύρι, αλλά και κριθαρένιο, που ήταν πολύ πιο φθηνό. Για το άλεσμα του σιταριού και του κριθαριού [...] πήγαιναν στους αλευρόμυλους...

ψήσιμο και διάθεση του ψωμιού

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
Ψωμί: Το βασικότερο είδος διατροφής

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος Ψωμί: Το βασικότερο είδος διατροφής

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
Ψωμί: Το βασικότερο είδος διατροφής