Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
ελιόμυλος - μύλος,ο - ελαιοτριβείον,το

«Ελαιοτριβείο παλαιού τύπου» <br/> Πηγή: Περιοδικό Αγρότης, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος

Περιγραφή Χώρου
Συμπληρωματικές Πληροφορίες - Βιβλιογραφία

Περιγραφή Χώρου

Περιγραφή Χώρου Παρασκευής και Διάθεσης

Ο μύλος αποτελείται από τα ακόλουθα μέρη: 
1. Από τη λεκανοειδή βάση, μέσα στην οποία τοποθετούσαν τις ελιές. Η βάση αυτή ονομάζεται «σκουτέλλιν του μύλου». 
2. Από το ελαιοτριβείο, το οποίο έχει μία τρύπα στη μέση, δια της οποίας διέρχεται ένα μακρύ στερεό ξύλο, το λεγόμενον «κοντάριν του μύλου». Σε αυτό ξεύγνυται το άλογο ή γαϊδούρι, το οποίο κινεί το ελαιοτριβείο. Το ελαιοτριβείο βρίσκεται τοποθετημένο παράπλευρως ενός τετραγώνου ξύλινου στύλου, ο οποίος είναι επίσης τρυπημένος, ούτως ώστε το το κοντάρι, το οποίο διέρχεται δια του ελαιοτριβείου να διέρχεται και δια αυτού του στύλου. Ο στύλος αυτός περιστρέφεται περί τον άξονά του, μαζί με το ελαιοτριβείο. Στηρίζεται δε αυτός ο στύλος στο κάτω μέρος του, στο κέντρο της λεκανοειδούς βάσης, και στο πάνω μέρος επί μεγάλης δοκού της στέγης. 
3. Από το μάγκανον. Οι αλεσμένες ελιές τίθενται σε πλεκτούς σάκκους από βούρλα, τα ζιμπίλια, τα οποία πιεζόμενα αφήνουν το λάδι να εξέλθει, ενώ κρατούν τους πυρήνες μέσα (Κυπρή 1989, λήμμα μύλος,ο, 39).

Ο Ιωάννης Ιωνάς αναφέρει πως απαραίτητα μέρη του μύλου ήταν οι μυλόπετρες και το πιεστήρι. Το πιεστήρι ήταν ξύλινη κατασκευή σε σχήμα μεγάλου Π, η οποία είχε τρύπα στη μέση της χαζίρας [χαζίρα,η = το οριζόντιο δοκάρι του μύλου] για να περνά κατακόρυφα, ένας, επίσης ξύλινος, κοχλίας. Τη διάμετρο του κοχλία διαπερνούσαν διαμετρικά τέσσερα ξύλα που προεξείχαν και χρησιμοποιούνταν ως χειρολαβές για να είναι δυνατή η περιστροφή με την οποία θα κατέβαινε προς τα κάτω (ο κοχλίας), έτσι ώστε να επιτευχθεί η συμπίεση. Σαν βάση, κάτω από το μεγάλο Π υπήρχε μεγάλη πέτρα ορθογώνιου σχήματος με μεγάλη κυκλική χαραγή γύρω από το κέντρο, η οποία συνδεόταν με ευθύγραμμο μικρό κανάλι για προώθηση του εξαγόμενου λαδιού προς τον κρουνό (Ιωνάς 2001, 215-216).

Κυπριακή Ονομασία

Ελληνική Ονομασία

Ετυμολογία - Γλωσσικές Παρατηρήσεις

ΕΤΥΜ. ελαιοτριβείο < μτγν. ἐλαιοτριβεῖον < ἐλαία + -τριβεῖον < τρίβω (Μπαμπινιώτης 2005, λήμμα ελαιοτριβείο,το, 582)

Συμπληρωματικές Πληροφορίες - Βιβλιογραφία

Χρονολογία

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Στα ελαιοπιεστήρια της Κύπρου αναφέρεται το Φυτολογικόν Λεξικόν του Γεννάδιου: «Πολλά εισέτι σώζονται εν Κύπρω ελαιοπιεστήρια πρωτογενούς όλως εφευρέσεως. Ταύτα συνίστανται εκ παμμεγίστου ξυλίνου μοχλού (κορμού μεγάλου δένδρου) κάτωθεν του οποίου τοποθετούνται και πιέζονται αι περιέχουσαι την ζύμην (σ.σ. τις αλεσμένες ελιές) σπυρίδες (σ.σ. ζεμπίλια)» (Γεννάδιος 1914, 282-283).

Οι ελιόμυλοι, στα πολύ παλιά χρόνια ήταν, είτε περιουσία της εκκλησίας, είτε περιουσία κάποιων αρχόντων και έτσι ένα μέρος της παραγωγής λαδιού πήγαινε στην εκκλησία ή στον προύχοντα της κοινότητας. Όσοι δεν ήθελαν να δώσουν ένα μέρος της παραγωγής τους για τα μυλωνιάτικα [μυλωνιάτικα,τα = δικαιώματα του μύλου] μπορούσαν να πληρώσουν σε χρήμα και να πάρουν όλη την παραγωγή τους. Οι εγκαταστάσεις των μύλων μπορούσαν, είτε να είναι οργανωμένες σε υπαίθριο χώρο, όπως για παράδειγμα την αυλή της εκκλησίας και τη μικρή πλατεία του χωριού, είτε μέσα σε υποστατικό που είχε κτιστεί για τον σκοπό αυτό.
Στα κάπως νεότερα χρόνια οι μύλοι ενοικιάζονταν ύστερα από πλειστηριασμό και τη λειτουργία αναλάμβανε ο μεγαλύτερος πλειοδότης, ο οποίος μπορούσε και αυτός με τη σειρά του να πληρώσει αντί σε χρήμα, με την παραχώρηση μιας προσυμφωνημένης ποσότητας λαδιού. Πάντοτε, ο ελαιοπαραγωγός, όφειλε μετά την εξαγωγή του λαδιού, να δώσει μια ποσότητα από το λάδι του στον μύλο. Ο μυλωνάς, εκτός από τη μικρή ποσότητα λαδιού που έπαιρνε από τον παραγωγό, έπαιρνε και τα ζίβανα, δηλαδή τα απόβλητα των ελιών μετά την εξαγωγή του λαδιού, τα οποία μπορούσε να πουλήσει για να χρησιμοποιηθούν ως πρώτη ύλη στην κατασκευή σαπουνιών, στη στεγανοποίηση των πόρων των πιθαριών και ως λιπαντικό κόπρι (Ιωνάς 2001, 213, 215-216).

Στο χωριό Πέλλα-Πάις [(Μ)πέλλα-Πάις,το = κατεχόμενη κοινότητα της επαρχίας Κερύνειας] υπήρχαν κατά τον 20ό αι. δύο υπερσύγχρονα ελαιοπιεστήρια για την εξαγωγή του ελαιολάδου.
«Στις καλοχρονιές, όταν δηλαδή υπήρχε μεγάλη παραγωγή λαδιού –λαδκιά όπως λέγαμε– και τα δύο εργοστάσια-ελαιοτριβεία δούλευαν νύχτα και ημέρα από τα μέσα Σεπτεμβρίου μέχρι και τα Χριστούγεννα για να προλάβουν την παραγωγή. Πολλοί ελαιοπαραγωγοί του χωριού αναγκάζονταν να βγάζουν το λάδι τους, να «ξιλαδίζουν», και σε ελαιοτριβεία του Καζαφανιού [Καζάφανι,το = κατεχόμενη κοινλότητα της επαρχίας Κερύνειας] ή του Αγίου Επικτήτου [Άγιος Επίκτητος,ο = κατεχόμενη κοινότητα της επαρχίας Κερύνειας].
Πρόδρομοι των σύγχρονων ελαιοτριβείων ήταν οι ελαιόμυλοι, όπου, εκτός από το άλεσμα των ελιών που γινόταν με ζώα, όλα τα άλλα γίνονταν με το χέρι. Τέτοιοι ελαιόμυλοι υπήρχαν τουλάχιστον τρεις. Ο τελευταίος, του Ζαμπά, μπήκε στην ιστορία τη δεκαετία του ’40» (Χριστοδουλίδης 1994, 77).

Βιβλιογραφία

Γεννάδιος Π. Γ. (1914), Λεξικόν φυτολογικόν: Περιλαμβάνον τα ονόματα, την ιθαγένειαν και τον βίον υπερδεκασχιλίων φυτών, εν οις και τα λόγω χρησιμότητος ή κόσμου καλλιεργούμενα, των οποίων περιγράφονται και η ιστορία, η καλλιέργεια, τα προϊόντα και αι νόσοι, Εκ του Τυπογραφείου Παρασκευά Λεωνή, Εν Αθήναις.

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Μπαμπινιώτης Γ. (2005), Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Με σχόλια για τη σωστή χρήση των λέξεων. Ερμηνευτικό, Ορθογραφικό, Ετυμολογικό, Συνωνύμων-Αντιθέτων, Κυρίων Ονομάτων, Επιστημονικών Όρων, Ακρωνυμίων, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα.

Χριστοδουλίδης Χρ. (1994), Πέλλα-Πάις, Λεμεσός.


Πηγή φωτογραφίας:

«Ελαιοτριβείο παλαιού τύπου» (Περιοδικό Αγρότης, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος)

Ερευνητής / Καταχωρητής

Στάλω Λαζάρου, Σάββας Πολυβίου, Αργυρώ Ξενοφώντος, Τόνια Ιωακείμ

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Συνταγές

Ελιόπιττες ή ελιωτές
Συχνά οι ελιόπιττες έχουν τη μορφή μικρής στρογγυλής πίτας και περιέχουν ολόκληρες ελιές. Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να είναι ζυμωμένες με κομμάτια ελιών, κρεμμύδι και κόλιανδρο/δυόσμο, ή να είναι τυλιχτές πίτες με γέμιση από τα πιο πάνω συστατικά.

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Γεννάδιος Π. Γ. (1914), Λεξικόν φυτολογικόν: Περιλαμβάνον τα ονόματα, την ιθαγένειαν και τον βίον υπερδεκασχιλίων φυτών, εν οις και τα λόγω χρησιμότητος ή κόσμου καλλιεργούμενα, των οποίων περιγράφονται και η ιστορία, η καλλιέργεια, τα προϊόντα και αι νόσοι, Εκ του Τυπογραφείου Παρασκευά Λεωνή, Εν Αθήναις.

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Μπαμπινιώτης Γ. (2005), Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Με σχόλια για τη σωστή χρήση των λέξεων. Ερμηνευτικό, Ορθογραφικό, Ετυμολογικό, Συνωνύμων-Αντιθέτων, Κυρίων Ονομάτων, Επιστημονικών Όρων, Ακρωνυμίων, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα.

Χριστοδουλίδης Χρ. (1994), Πέλλα-Πάις, Λεμεσός.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τεχνικές παρασκευής τροφίμων

Διαδικασία καλλιέργειας και συγκομιδής ελαιόδεντρων
Απόσπασμα από μελέτη της κ. Ηγουμενίδου 'The role of olive tree and olive oil in the traditional life of Cyprus', η οποία επισυνάπτεται σε σχετικό λήμμα. Στην παραδοσιακή κοινωνία της Κύπρου, ιδιαίτερα στην ύπαιθρο, όπου η παραγωγή παρέμεινε στο προβιομηχανικό στάδιο τουλάχιστον μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, η εξασφάλιση του λαδιού και των ελιών της χρονιάς, από την καλλιέργεια των δέντρων, τη συγκομιδή του καρπού μέχρι την παραγωγή λαδιού στους χειροκίνητους ελιόμυλους, χρειαζόταν πραγματικό αγ...

Τρόποι παρασκευής ελιών
Υπάρχουν πολλοί τρόποι παρασκευής των ελιών και κάποιοι είναι παρόμοιοι με εκείνους της αρχαιότητας: μαύρη του βαρελιού ή του κουμνιού (πήλινου δοχείου), η κολυμπάτη σε αλάρμη (αλατόνερο), η πράσινη τσακκιστή και ξυδάτες. Χαρακτηριστικό έδεσμα η ελιωτή (ελιόπιττα)

Σχετικό Περιεχόμενο - Τρόφιμα

αδρούππα,η
Καρπός της ελιάς.

αρκόλα(δ)ον,το
Το λάδι του καρπού των αυτοφυών ελαιόδενδρων.

Ἐλαία (Ελιά)
Η ελιά στην αρχαιότητα

ελαιόλαδο,το
Στα χωριά της Πάφου και του Ριζοκαρπάσου η παραγωγή ελαιολάδου ήταν μικρή και οι νοικοκυρές χρησιμοποιούσαν το ελαιόλαδο για να αρωματίζουν τις σαλάτες και τα ζαρζαβατικά τους, ενώ στο τηγάνισμα χρησιμοποιούσαν μύλλαν χοίρου (Ξιούτας 1978). Αντίθετα, στα χωριά της Μεσαορίας και της επαρχίας Λευκωσίας το ελαιόλαδο χρησιμοποιούνταν ευρέως στη μαγειρική. Με το ελαιόλαδο έφτιαχναν τις λαδόπιττες ή καττιμέρκα, που ήταν φύλλο ζυμαριού που αλειφόταν με ελαιόλαδο, και ψήνονταν στον φούρνο ή στη σάτζην κ...

ελιά,η
Η συλλογή του καρπού της ελιάς γινόταν συνήθως σε δύο περιόδους ανάλογα με το είδος των ελιών που παρασκεύαζαν. Στα τέλη Αυγούστου ή στις αρχές Σεπτεμβρίου, όταν οι ελιές ήταν ακόμα πράσινες, οι Κύπριοι μάζευαν μικρή ποσότητα ελιών για να παρασκευάσουν ελιές τσακκιστές και ελιές κολυμπάτες, ενώ στα τέλη Οκτώβρη συνέλεγαν τις μαύρες ελιές για να παρασκευάσουν ελιές ξυδάτες και κουμνιαστές.

ελιές κουμνιαστές,οι
Οι κουμνιαστές ελιές γίνονταν με ώριμες μαύρες ελιές. Οι Κύπριες έπλεναν με νερό τις ελιές, τις άφηναν σε άλμη για 3-4 ημέρες και τις διατηρούσαν σε δοχείο με αλάτι.

Ελιόπιττα ή ελιωτή
Οι ελιόπιττες είναι ορεκτικώτατες και ευγευστότατες, διότι με τη θερμότητα εκχύνεται μέσα σε αυτές το λάδι από τις ελιές. Φαρμακίδου ΞΠ (2003, σελ. 302)

Κυπριακή επιτραπέζια ελιά
Η Κυπριακή επιτραπέζια ελιά παράγεται από την επεξεργασία των καρπών της ντόπιας κυπριακής ποικιλίας που καλλιεργείται σε όλο το νησί.

Σιτάρι, Ελιά και Αμπέλι (μελέτη)
Επισυνάπτεται μελέτη της Ε. Ηγουμενίδου με τίτλο: Μάνα Γη. Γεωργικά έθιμα στην Κύπρο σχετικά με το σιτάρι, την ελιά και το αμπέλι

Σχετικό Περιεχόμενο - Χώροι Παραγωγής - Διάθεσης

Ελιόμυλοι (Καραβάς)
Ένα από τα κυριότερα προϊόντα του Καραβά ήταν οι ελιές. Κάθε τσιφλικάς είχε στο σπίτι του ενα ελιόμυλο. Συνολικά υπήρχαν στον Καραβά περίπου 37 ελιόμυλοι. Σήμερα έχουν αντικατασταθεί από δύο μηχανοκίνητα έλαιοτριβεία.

Ελιόμυλοι (Καρπασία)
Τα μέρη του ελιόμυλου και τοποθεσίες ελιόμυλων στην Καρπασία

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
ελιόμυλος - μύλος,ο - ελαιοτριβείον,το

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος ελιόμυλος - μύλος,ο - ελαιοτριβείον,το

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
ελιόμυλος - μύλος,ο - ελαιοτριβείον,το