Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
παστέλλιν,το

Ονομασία - Προέλευση
Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Ονομασία - Προέλευση

Κυπριακή Ονομασία Τροφίμου

Ελληνική ονομασία - Περιγραφή

Πρόκειται για γλύκυσμα από χαρουπόμελο (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα παστέλλιν,το, 347), το οποίο βράζεται, μέχρι να σχηματιστεί στερεά μάζα (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα παστέλλιν,το, 30).

Η Ευγενία Πέτρου-Ποιητού σημειώνει πως είναι γλυκό από σησάμι, σε σχήμα ράβδου (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Παστέλι, 111).

Ο Γεώργιος Λουκάς στο Γλωσσάριό του το περιγράφει ως είδος πηκτού, όπως η ζύμη, και κόκκινου γλυκύσματος από μέλι χαρουπιών (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα παστέλλιν,το, 361-362).

Γλωσσικές Παρατηρήσεις

ΕΤΥΜ. < παλ. ιταλ. pastello (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα παστέλλιν,το, 347) [pastello = το μολύβι] (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Παστέλι, 111) / Ο Λουκάς αναφέρει πως το παστέλλιν έχει τη ρίζα του στο ιταλ. pasta∙ pastigla ζυμάρι με το οποίο μοιάζει∙ κατά το λεξικό του Σουῒδα, παστίλη, ξύσμα δέρματος, συγγενεύει με τη λέξη παστῖνα, εξού και το κυπρ. πόπαστον (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα παστέλλιν,το, 361-362).

λατ. pastillus, γαλλ. pastillage, αγγλ. pastel, pastille (Κυπρή 1989, λήμμα παστέλλιν,το, 43), τ/κ pasdelli (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα παστέλλιν,το, 347)

Μέθοδος Εξασφάλισης

Άλλο

Μέθοδος Επεξεργασίας

Από τα χαρούπια κατασκεύαζαν χαρουπόμελο και μετά από κατεργασία του σε υψηλή θερμοκρασία έφτιαχναν το παστέλλι (Χατζηκώστας 1994, 113).

Συγκεκριμένα στο χωριό Ανώγυρα [Ανώγυρα,η = κοινότητα της επαρχίας Λεμεσού] φαίνεται πως η κατάλληλη περίοδος για τη παρασκευή του παστελλιού ήταν τους μήνες Οκτώβριο έως τον Μάιο, που ο καιρός ήταν ψυχρός και κατάλληλος για να πήζει το παστέλλιν. Η διαλογή των χαρουπιών που θα χρησιμοποιούνταν γινόταν την περίοδο της συγκομιδής, έτσι ώστε να είναι μεγάλα, «με πολύ μέλι».  Οι γυναίκες  έπλεναν και άλεθαν στον μύλο τα χαρούπια και τα έβαζαν σε κοφίνι για 20-24 ώρες, όπου το έβρεχαν με νερό ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Τοποθετούσαν το κοφίνι με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε ο χυμός που έσταζε από τα χαρούπια να συλλέγεται στο χαρτζ̆ίν [χαρτζ̆ίν (το) = χάλκινη κατσαρόλα]. Αυτός ο χυμός  λεγόταν σ̆ερεπέττιν. Οι νοικοκυρές έβραζαν το σ̆ερεπέττιν σε χαμηλή φωτιά και το κουτάλευκαν [κουταλεύκω = ανακατεύω] για 7 ώρες μέχρι να πήξει. Στη συνέχεια, μετάγγιζαν μικρή ποσότητα του χαρουπόμελου σε άλλο χαρτζίν και συνέχιζαν το βράσιμο για άλλες 3 ώρες περίπου, μέχρι το χαρουπόμελο να πήξει και να πάρει σκούρο καφέ χρώμα. Τότε, οι γυναίκες άπλωναν τη πηκτή μάζα σε πλάκα και την ζύμωναν, την τραβούσαν, την τέντωναν και την τύλιγαν μέχρι να αποκτήσει χρυσαφί χρώμα. Το παστέλλιν το έκοβαν σε μικρά κομμάτια και το άφηναν να στεγνώσει (Αποστολίδου-Ορφανίδου 1991, 98).

** Για τη συνταγή του παστελλιού, βλ. το αντίστοιχο λήμμα στην κατηγορία Παραδοσιακές Συνταγές.

Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος

Διατροφική Αξία και Σημασία στη Διατροφή των Κυπρίων

Το παστέλλιν ήταν ένα συνηθισμένο γλυκό, που το πωλούσαν συνήθως οι παστελλάδες στα πανηγύρια (Αποστολίδου-Ορφανίδου 1991, 98).

Το παστέλλιν το θεωρούσαν «το καλύτερο και το πιο ανώδυνο φάρμακο για τη δυσκοιλιότητα» (Χριστοδουλίδης 1994, 64).

Εορταστικές Περιστάσεις

Το παστέλλιν δεν φαίνεται να το χρησιμοποιούσαν σε κάποια εορταστική περίσταση.

Συμβολικές Χρήσεις

Χρήση από Ηλικιακές Ομάδες

Παιδιά, Χειρωνάκτες

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Το παστέλλιν που έφτιαχναν στο χωριό Καζάφανι της επαρχίας Κερύνειας («καζαφανιώτικο παστέλλιν») ήταν πολύ γνωστό σε ολόκληρη την Κύπρο (Χατζηκώστας 1994, 113).

Εικάζεται ότι τον τρόπο παρασκευής του παστελιού στο χωριό Ανώγυρα τον δίδαξαν οι Φράγκοι στους κατοίκους, όταν το διοικούσαν (1192-1489 μ.Χ.). 

Στο χωριό Πέλλα-Πάις [(Μ)πέλλα-Πάις,το = κατεχόμενη κοινότητα της επαρχίας Κερύνειας] υπήρχε από παλιά η τέχνη της παρασκευής μελιού και παστελλιού από τα χαρούπια. «Λόγω της υπάρξεως χιλιάδων χαρουπόδεντρων στην περιοχή και της δυσκολίας διαθέσεως του προϊόντος […] οι κάτοικοι του χωριού μετέτρεπαν τα χαρούπια σε μέλι και παστέλλι και το πωλούσαν οι ίδιοι είτε σε πανηγύρια είτε σε μεταπωλητές.
Η διαδικασία της παρασκευής παστελλιού είναι μεγάλη, πολύπλοκη και πολύ κοπιώδης. Ήταν όμως και αρκετά αποδοτική σε σύγκριση με άλλες ασχολίες.
Στις αρχές του αιώνα μας (σ.σ. 20ός αι.) λειτουργούσαν στο χωριό, στην ίδια σχεδόν γειτονιά, τρεις χαρουπόμυλοι. Εκείνος του Τήλλυρου, εκείνος του Σάββα του Χάττινου και εκείνος του Κατύσιη. Δηλαδή με την παραγωγή μελιού και παστελλιού καταγίνονταν πάνω από 20 οικογενειάρχες.
Από το 1940 λειτουργούσε ένας μόνο χαρουπόμυλος, εκείνος του Κατύσιη. Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως η εργασία αυτής της κατασκευής του παστελλιού είναι καθαρά εργασία του χειμώνα. Για να πήξει το μέλι και να γίνει παστέλλι θέλει χαμηλή θερμοκρασία. Γι’ αυτό και η παρασκευή παστελλιού άρχιζε τον Νοέμβριο και τελείωνε τέλος Απριλίου. Τα πανηγύρια της Αγίας Μαύρας στο Κοιλάνι [Κοιλάνι,το = κοινότητα της επαρχίας Λεμεσού] (3 Μαΐου) και της Αγίας Ειρήνης (5 Μαΐου) στον Φαρμακά [Φαρμακάς,ο = κοινότητα της επαρχίας Λευκωσίας] ήταν τα τελευταία της εποχής που οι παστελλάδες πωλούσαν το εμπόρευμά τους. […]
[…] κατά τη διάρκεια του ψησίματος του παστελλιού, που γινόταν καθημερινά και όλο τον χειμώνα, το χωριό μοσχομύριζε. Πολλοί επισκέπτες του χωριού επέμεναν να δουν με τα ίδια τους τα μάτια από πού έβγαινε μια τόσο ευχάριστη μυρωδιά» (Χριστοδουλίδης 1994, 62-64)

Σε εγχειρίδιο του 1900, γραμμένο από τον τότε διευθυντή του Τμήματος Γεωργίας, αναφέρεται ότι από 15 οκάδες χαρούπια λαμβάνονται οκτώ περίπου οκάδες χαρουπόμελο και έξι περίπου οκάδες παστέλλιν. Επίσης γίνεται περιγραφή του τρόπου παραγωγής του χαρουπόμελου και του παστελλιού. «Προς λήψιν του μέλιτος τα κεράτια αλέθονται διά χειρομύλου, το δε ούτω επιτυγχανόμενον άλευρον τίθεται εντός κοφίνου, όστις τοποθετείται άνωθεν λέβητος. Ακολούθως το άλευρον αποπλύνεται χεομένου άνωθεν αυτού εκ διαλειμμάτων ψυχρού ύδατος μέχρις ότου διαλυθή και παρασυρθή υπό τούτου άπαν το σάκχαρον. Το ούτω διερχόμενον διά του αλεύρου και συλλεγόμενον εις τον κάτωθεν του κοφίνου κείμενον λέβητα ύδωρ εξατμίζεται επί πυράς μέχρις ότου λάβη την σύστασιν μέλιτος, ότε έχει χρώμα βαθέως καστανόν.
Παρατεινομένης της εξατμίσεως και δερομένου ισχυρώς και εξακολουθητικώς διά μακράς ξυλίνης σπαθίδος του υγρού επιτυγχάνεται το λεγόμενον παστέλιον» (Γεννάδιος 1900, 15).

Βιβλιογραφία

Αποστολίδου-Ορφανίδου Ε. (1991), «Το παστέλλιν της Ανώγυρας», Λαογραφική Κύπρος 21,41, 95-99.

Γεννάδιος Π. Γ. (1900), Περί κερατέας, Τύποις «Κυπρίου», Λευκωσία.

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία. 

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.

Χατζηκώστας Λ. (1994), «Η χαρουπιά στο χωριό μου την εποχή του μεσοπολέμου», Λαογραφική Κύπρος 24,44, 105-114.

Χριστοδουλίδης Χρ. (1994), Πέλλα-Πάις, Λεμεσός.


Πηγή φωτογραφίας: 

«Κυπριακό παστέλλιν από χαρουπόμελο»

Ερευνητής / Καταχωρητής

Βαρβάρα Γιάγκου, Δημητρίου Δήμητρα, Σάββας Πολυβίου, Αργυρώ Ξενοφώντος

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Συνταγές

Παστελλάκι φιστικιού
Παραδοσιακό γλυκό από αγνά και θρεπτικά υλικά της κυπριακής κουζίνας. Το παστελλάκι ήταν ένα από τα χαρακτηριστικά εδέσματα που αγοράζονταν από τις υπαίθριες αγορές των πανηγυριών.

παστέλλιν χαρουπιού,το
Η παρασκευή παστελλιού από χαρούπια ήταν μια διαδικασία με πολλά στάδια και μακρά διάρκεια. Εξακολουθεί και σήμερα να εφαρμόζεται στο χωριό Ανώγυρα, το μοναδικό χωριό όπου συνεχίζει ακόμη να παρασκευάζεται με τον παραδοσιακό τρόπο το χαρουπόμελο και το παστέλλιν.

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Αποστολίδου-Ορφανίδου Ε. (1991), «Το παστέλλιν της Ανώγυρας», Λαογραφική Κύπρος 21,41, 95-99.

Γεννάδιος Π. Γ. (1900), Περί κερατέας, Τύποις «Κυπρίου», Λευκωσία.

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.

Χατζηκώστας Λ. (1994), «Η χαρουπιά στο χωριό μου την εποχή του μεσοπολέμου», Λαογραφική Κύπρος 24,44, 105-114.

Χριστοδουλίδης Χρ. (1994), Πέλλα-Πάις, Λεμεσός.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τρόφιμα

Κερατέα (Xαρουπιά)
Η πρώτη γραπτή αναφορά στην κερατέα χρονολογείται στον 5ο αι.μ.Χ.

τερατσ̆ιά (τερατσιά),η και τεράτσ̆ια (τεράτσια),τα
Χαρουπιά και χαρούπια.

τερατσόμελον,το
Το χαρουπόμελο.

Χαρούπια, χαρουπόμελο, εξαγωγή κατά τον 18ον αι.

Χαρουπόμελο και παστέλι Ανώγυρας (γαστρονομικός χάρτης)
Αναφορές για το χαρουπόμελο υπάρχουν από παλαιοτάτων χρόνων. “Εκ τούτων δε (δηλ. των χαρουπιών) και εξ αυτών έτι των αγρίων εκβάλλουσιν εν τη νήσω το κεράτιον μέλι, κοινώς τερατσόμελον καλούμενο” (Σακελλάριος, 1885).

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
παστέλλιν,το

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος παστέλλιν,το

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
παστέλλιν,το