Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
Ελαιόλαδο (Κύπρος η εὐέλαιος)

Πληροφορίες για το εμπόριο του ελαιολάδου στην αρχαιότητα

Διάδοση της ελαιοκαλλίεργιας στη Μεσόγειο, Αρχείο Α. Ματάλα

Ονομασία - Προέλευση
Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Ονομασία - Προέλευση

Κυπριακή Ονομασία Τροφίμου

Ελληνική ονομασία - Περιγραφή

Ελαιόλαδο

Γλωσσικές Παρατηρήσεις

Ο Στράβωνας (1ος αι.π.Χ.) στο έργο του 'Γεωγραφικά' (14.5) αναφέρεται στην αυτάρκεια της Κύπρους ως προς το ελαιόλαδο χαρακτηρίζοντάς την 'εὐέλαιο'. ΚΕΙΜ.1

Μέθοδος Εξασφάλισης

Μέθοδος Επεξεργασίας

Το ελαιόλαδο είναι προϊόν επεξεργασίας της ελιάς.
Η χρήση του δεν περιορίζεται μόνο στο φαγητό αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμη ύλη για παραγωγή φωτισμού, ως  καλλυντικό και ως ιερή προσφορά στις θεότητες (Hadjisavvas 1996a, 129). Ο Χατζησάββας, ο οποίος μελέτησε διεξοδικά τις μεθόδους παραγωγής και τις χρήσεις του ελαιολάδου θεωρεί ότι υπήρξε εξίσου σημαντικό για την Κυπριακή κοινωνία και οικονομία όσο και ο χαλκός (Hadjisavvas 1992α, 233).
Τα τρία βασικά στάδια στη διαδικασία παραγωγής ελαιολάδου είναι α) η σύνθλιψη του ελαιοκάρπου, β) η συμπίεση του ελαιοπολτού, γ) ο διαχωρισμός του λαδιού από τις υπόλοιπες ουσίες (Χατζησάββας n.d.).

Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος

Διατροφική Αξία και Σημασία στη Διατροφή των Κυπρίων

Εορταστικές Περιστάσεις

Συμβολικές Χρήσεις

Χρήση από Ηλικιακές Ομάδες

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Κάποια στοιχεία υποστηρίζουν τη διακίνηση του Κυπριακού ελαιολάδου ως εμπορικού προϊόντος.

Επιστολές της Αμάρνας: Ύστερη Εποχή του Χαλκού
Εάν ισχύει το δεδομένο το οποίο υποστηρίζουν πολλοί ερευνητές ότι η ‘Αλάσια’ ταυτίζεται με την Κύπρο ή κάποια περιοχή της Κύπρου, η πρώτη αναφορά στο εμπόριο του κυπριακού λαδιού, σύμφωνα με τον Χατζησάββα (1992, 115-116) εντοπίζεται στην αλληλογραφία της Αμάρνας. Πρόκειται για επιστολές τις οποίες έστειλε ο βασιλιάς της Αλάσιας στον Φαραώ κατά τη 18η Δυναστεία, κατά τη διάρκεια των επτά πρώτων χρόνων της βασιλείας του Ακενατόν (1352-1334 π.Χ.). 
Στην επιστολή ΕΑ 34 ο βασιλιάς της Αλάσιας αναφέρει ότι στέλνει στον Φαραώ έναν αμφορέα (habannatu-jar) με ‘γλυκό’ ‘η ‘καλό’ λάδι για να περιχύσει το κεφάλι του έχοντας καθίσει στο βασιλικό θρόνο (Moran 1992, 106). Πιο πάνω στην επιστολή ΕΑ 34 και στην επιστολή ΕΑ 35 ο βασιλιάς της Αλάσιας ζητά ανάμεσα σε άλλα να του σταλούν από την Αίγυπτο δοχεία με ‘γλυκό λάδι’. 
Ο Moran (1992, 35 σημ.9) ωστόσο, το ‘γλυκό λάδι’ -όπως μεταφράζεται από την Ακκαδική γλώσσα- δεν το ερμηνεύει ως λάδι. Σύμφωνα με συνταγές της Παλαιο-Βαβυλωνιακής περιόδου το ‘γλυκό λάδι’ περιείχε μπύρα καλής ποιότητας μαζί με αρωματικές ύλες, χουρμάδες, σύκα και άλλα συστατικά.
Ο Hellbing (1979, 24) χρησιμοποιεί την μετάφραση ‘καλό’ και όχι ‘γλυκό’ λάδι και το ταυτίζει με προϊόν ανώτερης ποιότητας. Το λάδι αυτό το χρησιμοποιούσαν σε μικρές ποσότητες σε διάφορες τελετές όπως για παράδειγμα στην τελετή επίστεψης νέου βασιλιά (πρβ. ΕΑ 34), σε τελετές γάμου και ως φαρμακευτική αγωγή για διάφορες ασθένειες (Hellbing 1979, 24). 
Στην επιστολή ΕΑ 35 ο βασιλιάς της Αλάσιας ζητά από το Φαραώ δύο δοχεία ‘kukkubu’ τα οποία να περιέχουν ‘γλυκό λάδι’ και στην ίδια παράγραφο ζητά επίσης ένα βόδι και κάποιον ο οποίος να ειδικεύεται στην οιωνοσκοπία άγριων πτηνών. Ο Hellbing (1979, 24) θεωρεί ότι δεν είναι τυχαία η συνύπαρξη των τριών στην ίδια παράγραφο και ότι παραπέμπει στη χρήση του ‘γλυκού’ ή ‘καλού’ λαδιού σε θρησκευτικές τελετουργίες. EIK.1,2

Γραμμική Β: Ύστερη Εποχή του Χαλκού
Τα πινακίδια της Μυκηναϊκής περιόδου τα οποία φέρουν γραφή ‘Γραμμική Β’ προσφέρουν ανάμεσα σε άλλα πληροφορίες για τις εμπορικές συναλλαγές των Μυκηναίων. 
Σε μία σειρά πήλινων πινακιδίων τα οποία έχουν ανευρεθεί στην Κνωσό (Palaima 1991, 274) αναφέρεται το επίθετο ku-pi-ri-jo [=Κύπριος(;)]. Το επίθετο φαίνεται να προσδιορίζει μία σειρά από προϊόντα: μαλλί, λάδι, μέλι, αγγεία και συστατικά αλοιφής (Palaima 1991, 281). 
Η σειρά Fh από αυτά τα πινακίδια έχει ως κεντρικό θέμα το λάδι  και κατά συνέπεια το επίθετο ku-pi-ri-jo προσδιορίζει το είδος αυτό. Κατά τον Palaima (1991, 293-294) έπειτα από μελέτη των όρων και των μετρικών μονάδων, το πιο εύλογο συμπέρασμα θα ήταν ότι το ku-pi-ri-jo αναφέρεται στον παραλήπτη και όχι στον αποστολέα και παραγωγό του προϊόντος. 
Το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί η Κύπρος, στην οποία υπάρχει αφθονία ελαιοδέντρων, να κάνει εισαγωγή ελαιολάδου ή εάν ισχύει τελικά το αντίθετο, γιατί η Κρήτη να κάνει εισαγωγή ελαιολάδου από την Κύπρο; Στο έργο των Bennett et alii (1989, 217), υποστηρίζεται ότι ίσως εδώ υπάρχει κάποιο είδος ‘ντάμπιγκ’ στο εμπόριο του λαδιού. 
Για το ίδιο θέμα ο Palaima (1991, 294) καταγράφει διάφορα σενάρια τα οποία να εξηγούν την εισαγωγή ελαιολάδου στην Κύπρο, όπως για παράδειγμα, ότι εξαιτίας της εκμετάλλευσης των ορυκτών πόρων να είχε παραμεληθεί η ανάπτυξη της αγροκαλλιέργειας. Αυτό βέβαια δεν ισχύει αφού από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού υπάρχουν πολλά παραδείγματα ύπαρξης βιομηχανοποιημένων ελαιοτριβείων και ενδείξεις καλλιεργημένων ελαιόδεντρων (Χατζησάββας 2008, 38-42). Μία άλλη εκδοχή του Palaima (1991, 294) προκύπτει ως συμπέρασμα κοινωνικής αναλογίας και αναφέρεται στην εγκατάσταση αυτή την περίοδο Κρητών και Μυκηναίων στο νησί οι οποίοι πιθανόν να αναζητούσαν προϊόντα από την περιοχή τους.
Ο Χατζησάββας (1996, 130-131) από την άλλη θεωρεί ότι το επίθετο ku-pi-ri-jo αναφέρεται σε εισαγωγές από την Κύπρο και όχι εξαγωγές. Αυτό κατά τον Χατζησάββα οφείλεται στην ποιότητα αλλά και το χαμηλό κόστος του Κυπριακού προϊόντος. Επίσης στην ωρίμανση ελαιόκαρπων μόλις δύο φορές το χρόνο, γεγονός που σύμφωνα με τον Χατζησάββα πιθανόν να οδηγεί σε περιοδική έλλειψη του προϊόντος αλλά και στην ήδη χαραγμένη εμπορική διαδρομή η οποία παράλληλα με το χαλκό εξυπηρετούσε και τη διακίνηση άλλων κυπριακών προϊόντων.

Επιγραφή σε αμφορέα: Κυπροαρχαϊκή Εποχή
Στη νεκρόπολη της Σαλαμίνας ανευρέθηκε στον τάφο αρ.3 ένας αμφορέας με τετρασύλλαβη επιγραφή σε Κυπριακό συλλαβάριο: ‘ΕΛΑΙΩ’. Η επιγραφή υποδηλώνει το περιεχόμενο του αμφορέα αλλά σύμφωνα με τον Masson πιθανόν να υποδηλώνει το περιεχόμενο και των άλλων αμφορέων (λάδι είτε άλλα ανάλογα προϊόντα) που βρίσκονται κοντά και δεν φέρουν επιγραφή (Masson, 1967). Ο αμφορέας χρονολογείται περίπου το 600 π.Χ. (Winther-Jacobsen 2002, 173). ΕΙΚ.3

Βιβλιογραφία

Bennett, E.L. et alii (1989) 436 Raccords et quasi-raccords de fragments inedits. Salamanca: Universidad de Salamanca

Hadjisavvas, S. (1996) ‘The Economy of the Olive’ στο: Karageorghis, V.;  Michaelides, D. (επιμ.) The Development of the Cypriot Economy- from the Prehistoric Period to the Present Day. Nicosia: University of Cyprus, 127-137

Hadjisavvas, S. (1992) Olive-oil processing in Cyprus-from the Bronze Age to the Byzantine Period, Studies in Mediterranean Archaeology 99. Nicosia: Paul Astroms

Hadjisavvas, S. (1992α) ‘Olive Oil Production and Divine Protection’ στο: Astrom, P. (επιμ.) Acta Cypria: Acts of the International Congress on Cypriote Archaeology held in Goteborg on 22-24 August 1991, part 3. Jonsered: Paul Astroms Forlag, 233-248

Hellbing, L. (1979) Alasia Problems, Studies in Mediterranean Archaeology 57. Goteborg: Paul Astroms

Jones, H.L. (μτφ.) (1988) Strabo-The Geography of Strabo, Loeb Classical Library 223. Cambridge: Harvard University Press, τ.6

Masson, O. (1967) ‘Les Insciptions Syllabiques’ στο: Karageorghis, V. Excavations in the Necropolis of Salamis. Nicosia: Department of Antiquities, 132-142

Moran, W.L. (1992) Amarna Letters. London: John Hopkins University Press

Palaima, T. (1991) ‘Maritime Matters in Linear B’ Tablets’ στο: Laffiineur, R.; Basch, L. (επιμ.) Thalassa: L’Egee Prehistorique et la mer. Liege: Universite de Liege, 273-309

Winther-Jacobsen, K. (2002) ‘Cypriot Transport Amporae in the Archaic and Classical Period’ στο: Rathje, A.; Nielsen, A.; Bundgaard-Ramussen, B. (επιμ.) Pots for the Living, Pots for the Dead. Copenhagen: Museum Tusculanum Press, 169-184

Χατζησάββας, Σ. (2008) Η Ελιά και το Λάδι στον Αρχαίο Ελληνικό Κόσμο. Αθήνα: Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς

Χατζησάββας, Σ. (1996α) ‘Η Τεχνολογία Μετατροπής του Ελαιοκάρπου σε Ελαιόλαδο κατά την Αρχαιότητα στην Κύπρο’ στο:  Ελιά και Λάδι: τριήμερο εργασίας στην Καλαμάτα7-9 Μαΐου 1993. Αθήνα: Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, Ελαΐς Α.Ε., 59-69

Χατζησάββας, Σ. (n.d.) ‘Ο Πολιτισμός της Ελιάς στην Κύπρο’ [online] Ο Πολιτισμός της Ελιάς από την Κρήτη στην Κύπρο. Στο: <http://www.polelia.gr/cyprus2>  [Πρόσβαση: 16 Ιουλίου 2010)

Ερευνητής / Καταχωρητής

Νατάσα Χαραλάμπους

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Συνταγές

Ελιόπιττες ή ελιωτές
Συχνά οι ελιόπιττες έχουν τη μορφή μικρής στρογγυλής πίτας και περιέχουν ολόκληρες ελιές. Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να είναι ζυμωμένες με κομμάτια ελιών, κρεμμύδι και κόλιανδρο/δυόσμο, ή να είναι τυλιχτές πίτες με γέμιση από τα πιο πάνω συστατικά.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τεχνικές παρασκευής τροφίμων

παραγωγή λαδιού,η
"Οι ελαιώνες αποδίδουσι αρκετή ποσότητα ελαίου ώστε όταν ευτυχήσουν κυβερνάται ο τόπος ως τρεις χρόνους και ενίοτε δίδεται και έξω από τον τόπο" (Αρχιμανδρίτης Κυπριανός 1788).

Σχετικό Περιεχόμενο - Τρόφιμα

ελαιόλαδο,το
Στα χωριά της Πάφου και του Ριζοκαρπάσου η παραγωγή ελαιολάδου ήταν μικρή και οι νοικοκυρές χρησιμοποιούσαν το ελαιόλαδο για να αρωματίζουν τις σαλάτες και τα ζαρζαβατικά τους, ενώ στο τηγάνισμα χρησιμοποιούσαν μύλλαν χοίρου (Ξιούτας 1978). Αντίθετα, στα χωριά της Μεσαορίας και της επαρχίας Λευκωσίας το ελαιόλαδο χρησιμοποιούνταν ευρέως στη μαγειρική. Με το ελαιόλαδο έφτιαχναν τις λαδόπιττες ή καττιμέρκα, που ήταν φύλλο ζυμαριού που αλειφόταν με ελαιόλαδο, και ψήνονταν στον φούρνο ή στη σάτζην κ...

ελιά,η
Η συλλογή του καρπού της ελιάς γινόταν συνήθως σε δύο περιόδους ανάλογα με το είδος των ελιών που παρασκεύαζαν. Στα τέλη Αυγούστου ή στις αρχές Σεπτεμβρίου, όταν οι ελιές ήταν ακόμα πράσινες, οι Κύπριοι μάζευαν μικρή ποσότητα ελιών για να παρασκευάσουν ελιές τσακκιστές και ελιές κολυμπάτες, ενώ στα τέλη Οκτώβρη συνέλεγαν τις μαύρες ελιές για να παρασκευάσουν ελιές ξυδάτες και κουμνιαστές.

Ελιόπιττα ή ελιωτή
Οι ελιόπιττες είναι ορεκτικώτατες και ευγευστότατες, διότι με τη θερμότητα εκχύνεται μέσα σε αυτές το λάδι από τις ελιές. Φαρμακίδου ΞΠ (2003, σελ. 302)

Κυπριακό ελαιόλαδο
Το Κυπριακό ελαιόλαδο είναι εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο που παράγεται από την επεξεργασία των καρπών της ντόπιας Κυπριακής ποικιλίας.

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
Ελαιόλαδο (Κύπρος η εὐέλαιος)

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος Ελαιόλαδο (Κύπρος η εὐέλαιος)

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
Ελαιόλαδο (Κύπρος η εὐέλαιος)