Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
καλαθοπλεκτική,η

Περιγραφή Τεχνικής
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Περιγραφή Τεχνικής

Περιγραφή τεχνικής

Τα καλάθια και οι κοφινιές [μεγάλα πανέρια] μαζί με τα σατσιά [σακιά] ήταν μέχρι και τη δεκαετία του ’60 τα μόνα μέσα για μεταφορά όλων των γεωργικών προϊόντων. Ό,τι δεν μεταφερόταν με τα σακιά μπορούσε να μεταφερθεί με τα κοφίνια, τις κοφινιές και τα καλάθια. 
Βασικά υλικά για την καλαθοπλεκτική ήταν τα κοινά κανιά, δηλαδή τα καλάμια (Arundo Donax) και τα βιτσιά ή λυάδκια, που γίνονταν με λεπτές βαΐνες [βέργες] θαμνωδών φυτών, όπως της αρκοτριμιθιάς [τερέβινθος, Pistacia Terebinyhus], της σχινιάς (Pistacia Lenticus), της συκαμινιάς (Morus alba), της αγνιάς ή λυγαριάς (Vitex agnus castus), της μερσινιάς [μύρτος, Myrtus communis], της αρκοελιάς [αγριοελιάς], της ροδιάς (Punica Granatum) και της στερατζιάς (Styrax). Τα βιτσιά τα έκοβαν καλοφεντζιάν, δηλαδή με δέκα μέχρι είκοσι ημερών φεγγάρι κατά τους μήνες Σεπτέμβρη-Οκτώβρη για να μην σέπονται. Οι καλαθοπλέκτες είχαν ή ενοικίαζαν καλαμώνες και μετά την εκκοπή (με το ξινάρι) έδεναν τα καλάμια σε φορτία, δηλαδή μεγάλες δέσμες, για τη μεταφορά τους με γαΐδούρι.
Αρχικά έπρεπε να καθαριστούν από τα φύλλα και τις παραφυάδες και να διαλεχτούν για να χρησιμοποιηθούν μόνο εκείνα που είχαν τα ικανοποιητικό πάχος και στη συνέχεια με τον φουσκόν [το φούσκωμα, το βύθισμα μέσα στο νερό των βιτσιών και των λυαδκιών για τριάντα μέρες] τα λυάθκια μαλάκωναν και καθίστατο ευλίγιστα για να μπορούν να πλέκονται εύκολα και να μην σπάζουν. Από τα επίσης μουσκεμένα καλάμια έβγαιναν τα λιμιά και οι φτέλλες για κατασκευή των καλαθιών και των κοφινιών. Τα βιτσιά, αν χρησιμοποιούνταν αμέσως μετά την εκκοπή τους και ήταν ακόμα χλωρά, δεν χρειαζόταν να μπουν στον φούσκον. Μπορούσαν όμως να κοπούν και να φυλαχτούν μέχρι και έξι μήνες. Τότε, πριν τη χρήση τους, έπρεπε και αυτά να μπουν στον φούσκον (στο νερό), έστω και αν δεν είχαν προλάβει να αποξηρανθούν τελείως. 
Με τα καλάμια οι καλαθά(δ)ες έπλεκαν πληθώρα καλαθιών σε σχήματα και μεγέθη που καθορίζονταν από τη χρήση για την οποία προορίζονταν:
- Καλάθια και καλαθουρούθκια, μικρότερου μεγέθους, που κρέμονταν από το μπράτσο και μεταφέρονταν όλων των ειδών φρούτα και λαχανικά. Χρησιμοποιούνταν ακόμα για το κούλιασμαν [φιλτράρισμα] του μούστου μέσα στα πιθάρια κατά την παρασκευή του κρασιού.
- Κοφινιές για τη μεταφορά όλων των λαχανικών και χορταρικών από το χωράφι στην αγορά
- Κακκουρκές ή κουκουρκές [επιμήκεις κυλινδρικές κοφινιές μήκους μέχρι και ενάμισι μέτρο και διαμέτρου 60 εκ. με μικρή πόρτα από πάνω στη μέση] για μεταφορά με το γαϊδούρι των πουλερικών στην αγορά από τους ορνιθάριες. 
- Τυροκανιές [κρεμαστά καλάθια με άνοιγμα στο πλευρό] για αποξήρανση της αναρής [της μυζήθρας] και προφύλαξη της από τους ποντικούς.
- Καλαμωτές ή κοφινάρκα, που έμοιαζαν με φαρέτρες και μέσα σ’ αυτά φυλάγονταν και μεταφέρονταν τα βερκά [οι ξώβεργες] για σύλληψη των αμπελοπουλιών (ortolans) ή άλλων άγριων πουλιών. 
- Τζυμούς [φίμωτρα] των γαϊδουριών και των βοδιών για να μην μπορούν στο πέρασμά τους να αρπάζουν ή να ενοχλούν τα δέντρα, τους βλαστούς και τις καλλιέργειες.
- Κοφίνια, που δένονταν στη μια και την άλλη μεριά των γαϊδουριών με σφικτά σχοινιά, χρησιμοποιούνταν για τον τρύγο και το λιομάζωμα ή τη μεταφορά χώματος κατά το σύλωμα [επισκευή με αχυροπηλό] της στέγης των σπιτιών. Γίνονταν εξ ολοκλήρου με βιτσιά για περισσότερη ανθεκτικότητα. Κάποτε μαζί με τα βιτσιά έμπαινε, κατά διαστήματα, και ένα λιμίν από καλάμι. Μερικοί παράγγελλαν με βιτσιά και κοφίνια για μεταφορά των σταμνιών στη βρύση. Τα κοφίνια αυτά δένονταν με σχοινιά από τη μια και την άλλη μεριά του ζώου, όπως και τα άλλα, ή ήταν ενωμένα μεταξύ τους με πλέξιμο αν δεν είχαν ανάγκη από σχοινιά, όπως και στην περίπτωση των συρίζων. Τα κοφίνια, που ήταν ενωμένα μεταξύ τους, ήταν πιο μικρά σε μέγεθος και μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και για μεταφορά της πέτρας κατά το κτίσιμο μιας οικίας.   
Στην τέχνη της καλαθοπλεκτικής ανήκει επίσης: 
- η κατασκευή με σκλινίτζια των ταλαρκών [σωληνοειδών φίλτρων για την αποστράγγιση των τυριών], 
- η κατασκευή τσέστων [αβαθών πανεριών ή δίσκων] με στελέχη δημητριακών και 
- η κατασκευή σκαρκών [ψαροπαγίδων] με βέργες μερσινιάς [μύρτου]. Σε ό,τι αφορά τις τελευταίες, οι τεχνίτες άρχιζαν το πλέξιμο με μικρό στεφάνι πάνω στο οποίο πλέκονταν μαστόροι. Γυρίζοντας το σύνολο ανάποδα η σκαρκά έπαιρνε σφαιρικό σχήμα. Στη συνέχεια, το πλέξιμο συνέχιζε με ολόγυρη φορά μέχρι να τελειώσει η σκαρκά. Ακολούθως, τοποθετούνταν από πάνω τρεις πέτρες για να συμπιεστεί και το σφαιρικό σχήμα της να αποκτήσει διόγκωση προς την περιφέρεια (Ιωνάς 2001, 487-492).

Κυπριακή Ονομασία

Ελληνική ονομασία

Ετυμολογία - Γλωσσικές Παρατηρήσεις

Μέθοδος Επεξεργασίας

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία χρήσης

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Η καλαθοπλεκτική είναι τέχνη των κατοίκων της υπαίθρου και συνήθως αφορούσε εργασία που αποσκοπούσε στη συμπλήρωση των εσόδων που είχε η οικογένεια από τη γεωργική παραγωγή. Δεν χρειάζονται ειδικά εργαλεία και τα υλικά που χρησιμοποιούνται προέρχονται από τη φύση με ελάχιστη επεξεργασία. Γι’ αυτό, ανάλογα με τον χρόνο που αφιερώνει μια οικογένεια στην τέχνη, καθορίζεται και η κατηγορία στην οποία ανήκει, δηλαδή των επαγγελματιών, όπως οι καλαθάδες της Μεσόγης στην Πάφο, ή εκείνων που ενασχολούνται με την καλαθοπλεκτική σποραδικά για κατασκευή ενός τσέστου [πανέρι ή δίσκος σε διάφορες διαστάσεις, από πλεγμένα στελέχη δημητριακών]ή μιας ψαθαρκάς [ψάθα με λεπτά καλάμια]. Τα καλάθια κατασκευάζονταν κυρίως στην επαρχία της Πάφου καιι σημαντικότερο κέντρο παραγωγής ήταν το χωριό Μεσόγη. Καλάθια κατασκευάζονταν, όμως, σε αρκετά μεγάλες ποσότητες και στα χωριά Τρούλλοι και Λιοπέτρι των επαρχιών Λάρνακας και Αμμοχώστου. 
Σήμερα ασχολούνται με την καλαθοπλεκτική κυρίως γυναίκες, αλλά υπάρχουν μαρτυρίες ότι κατά το παρελθόν σε ορισμένα χωριά, όπως αυτό της Φιλούσας στην Περιφέρεια Χρυσοχούς και το χωριό Αγ. Αμβρόσιος της Κερύνειας, ασχολούνταν με την τέχνη και άντρες. Η καλαθοπλεκτική αναπτύχθηκε κυρίως στις περιοχές στις οποίες υπήρχε αφθονία πρώτων υλών, αλλά με έλη υφάλμυρου νερού (Ύψωνας, Ακρωτήρι, Λιβάδια, Λιοπέτρι, Τρούλλοι), στην κεντρική πεδιάδα (Αστρομερίτης, Μένικο, Λακατάμια, Δευτερά, Άσσια, Λευκόνικο), στις ορεινές περιοχές του Τροόδους (Καμινάρια στα δυτικά και Καμπιά στα ανατολικά), στον Πενταδάκτυλο και την Καρπασία (Ακανθού, Φλαμούδι, Δαυλός, Γιαλούσα, Βαθύλακας, Ριζοκάρπασο) και κυρίως στην περιοχή της Πάφου (Δρούσια, Ίνια, Αρόδες, Κάθηκας, Κρίτου-Τέρα, Ακουρδάλια, Φιλούσα, Λετύμπου και Μεσόγη). Η Μεσόγη είναι ένα από τα λίγα χωριά στα οποία η παραγωγή συνεχίζεται μέχρι και τις μέρες μας (Ιωνάς 2001, 496).

Βιβλιογραφικές αναφορές

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Ερευνητής / Καταχωρητής

Τόνια Ιωακείμ, Αργυρώ Ξενοφώντος

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Σκεύη - εργαλεία

καλαμωτή,η

κοφινιά,η
Είδος ψωμοθήκης / Το δοχείο του υδρόμυλου, στο οποίο ρίχνεται το σιτάρι για να αλεστεί.

ταλάριν,το
Στρογγυλό πλεκτό καλάθι όπου βάζουν το νέο τυρί για να σειρώσει ο ορρός.

τσέστος,ο - τσέστα,η - τσέστον,το
Είδος πανεριού.

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
καλαθοπλεκτική,η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος καλαθοπλεκτική,η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
καλαθοπλεκτική,η