Αναζήτηση Τεκμηρίων

Başlık
γλισταρκά,η

Κουλούρι μεγάλο και λεπτό. Μέσα στο κουλούρι διασταύρωναν λεπτά κορδόνια ζυμάρι σε διάφορα σχέδια.

«Κάλεσμα σε γάμο με γλισταρκάν« <br/> Πηγή: Έργο μαθητών Ε'1 τάξης του Γ' Δημοτικού Σχολείου Αγλαντζιάς

Ονομασία - Προέλευση
Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Ονομασία - Προέλευση

Κυπριακή Ονομασία Τροφίμου

Ελληνική ονομασία - Περιγραφή

Πρόκειται για είδος κουλουριού (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα γλυσταρκά,η, 251), ψιλοκούλουρο, είδος παξιμαδιού (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα γλισταρκά - γυρισταρκά - χρισταρκά,η, 124).

Ήταν κουλούρια μεγάλα και λεπτά. Μέσα στο κουλούρι διασταύρωναν λεπτά κορδόνια ζυμάρι σε διάφορα σχέδια (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 282). Οι συγκεκριμένες κυλινδρικές λωρίδες ζύμης, με σουσάμι, που σχημάτιζαν διάφορα σχήματα, ξεροψήνονταν στον φούρνο (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Γλισταρκές-κλισταρκές, 38 και λήμμα Κλισταρκές, 60).

Το συγκεκριμένο είδος κουλουριού παρασκευαζόταν κατά τις παραμονές γάμου ή κατά τις γιορτές των Χριστουγέννων (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα γλισταρκά - γυρισταρκά - χρισταρκά,η, 124).

Γλωσσικές Παρατηρήσεις

ΕΤΥΜ. < Χριστός + μεσν. -αρεα και με παρετυμ. προς το γυρός (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα γλισταρκά - γυρισταρκά - χρισταρκά,η, 124).

Η Ευγενία Πέτρου Ποιητού επισημαίνει πως οι παρασκευές αυτές όταν γίνονταν για τα Χριστούγεννα ονομάζονταν κλισταρκές από το χρισταριές. Ίσως όμως να παίρνουν το όνομα τους και από το γύρισμα των κυλίνδρων ζύμης γι’ αυτό λέγονται και γυρισταριές (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Γλισταρκές-κλισταρκές, 38 και λήμμα Κλισταρκές, 60). Ο Ηλίας Γεωργίου στην έκδοσή του «Ιστορία και λαογραφικά της Αλάμπρας» αναφέρει πως η ονομασία γυρισταρκά  προέρχεται ίσως από το ρ. γυρίζω, αφού πρόσφεραν το κουλούρι όταν τριγυρνούσαν στο χωριό για να καλέσουν για τον γάμο (Γεωργίου 1989, 67).

Μέθοδος Εξασφάλισης

Άλλο

Μέθοδος Επεξεργασίας

Το ζυμάρι ήταν πάντα σφιχτό και ζυμωνόταν με αλεύρι ή σιμιγδάλι. Μέσα στο ζυμάρι έβαζαν ζάχαρη, φυστικέλαιο, μαστίχα και κανέλα. Μετά το πλάσιμο, τις έβαζαν μέσα στο σουσάμι. Στο σουσάμι πολλές φορές πρόσθεταν μαυρόκοκκο και γλυκάνισο. Όταν ψήνονταν, τις έβαζαν για δεύτερη φορά στον φούρνο για να γίνουν παξιμάδια (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 282-283).

Κάθε γλυσταρκά ζύγιζε 200-300 δράμια. Το σχήμα της ήταν στρογγυλό και έφερε σταυρωειδώς διαμέτρους (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα γλυσταρκά,η, 251). Τα σχέδια που έδιναν στις γλυσταρκές ήταν πολλά, με τα πιο συνηθισμένα την καντζ̆ελλωτήν, την αρβαλωτήν, τη φοινικωτήν, τη σταυρωτήν και τη λοξήν (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 282).

Για τις γλυσταρκές του γάμου, την Τετάρτη άρχιζαν το προζύμι συμβολικά πέντε κορίτσια μικρά και την επόμενη μέρα ζύμωναν πολλές γλυσταρκές. Η ετοιμασία απαιτούσε πολλές ώρες δουλειάς και οι οικογένειες των μελλονύμφων καλούσαν ειδικά γυναίκες για να βοηθήσουν. Έφτιαχναν πρώτα τη βάση με ένα κουλούρι, σχετικά χοντρό, και μετά πρόσθεταν λεπτά κορδόνια ζυμάρι από πάνω σταυρωτά, λοξά, ώστε να κλείσει η επιφάνεια του κουλουριού εντελώς. Στην άκρη από όπου άρχιζαν τα λεπτά κορδόνια τοποθετούσαν στρογγυλό κορδόνι, τη ρίζα της φοινικιάς.Η επιφάνεια έπρεπε οπωσδήποτε να κλείνει εντελώς, αλλιώς πρόσβαλλαν τη νύφη αν υπήρχε τρύπα. Σε όλη τη διαδικασία τραγουδούσαν τραγούδια του γάμου. Στη συνέχεια, φόρτωναν τις γλυσταρκές σε άλογο μέσα σε σύριζες και καλούσαν όλο το χωριό την Τετάρτη και την Πέμπτη πριν τον γάμο. Σε άλλα χωριά η γλυσταρκά ήταν πιο απλή. Έφτιαχναν ένα κουλούρι και μετά το σταύρωναν με πιο λεπτά κορδόνια ζυμάρι, τρεις λωρίδες κάθετες και τρεις οριζόντιες (Πρωτοπαπά 2005, τ. Α΄, 228-229).

** Για τη συνταγή των γλισταρκών, βλ. λήμμα γλισταρκές,οι στην κατηγορία Παραδοσιακές Συνταγές.

Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος

Διατροφική Αξία και Σημασία στη Διατροφή των Κυπρίων

Η γλυσταρκά ήταν ένα απαραίτητο είδος κουλουριού για τα νοικοκυριά, ιδιαίτερα της Μεσαορίας. Γλυσταρκές έφτιαχναν και για τις εργάτριες που δούλευαν, ιδιαίτερα στο βαμβάκι (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 282, 283).

Εορταστικές Περιστάσεις

Γενικά έφτιαχναν γλυσταρκές κατά τις γιορτινές μέρες: τα Χριστούγεννα, τη Λαμπρή, το Δεκαπενταύγουστο, στον γάμο, τη γέννηση, τα προξένεια, αλλά και όταν ήθελαν να κεράσουν τους ξένους τους (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 283).

Η γλυσταρκά είχε πολλές χρήσεις στα πλαίσια των εθίμων του γάμου. Στην Άσσια οκτώ μέρες μετά το λόγιασμα, ο γαμπρός έστελνε πωρικά μέσα σε μια κοφίνα στην κοπέλα, ενώ αυτή του έστελνε μεγάλα κουλούρια, τις γλυσταρκές.
Στα χαρτώματα, σε μερικά χωριά μαζεύονταν οι συγγενείς για να ζυμώσουν ψιλοκούλουρα, γρυσταρκές.Τις γρυσταρκές συνήθως τις έκοβαν κομμάτια και κερνούσαν τον κόσμο, για να συνοδεύσουν το ποτό τους. Σε μερικά χωριά έδιναν ολόκληρη γλυσταρκά στους συγγενείς, τους ψάλτες και τον παπά του χωριού.
Την μέρα των αρραβώνων σε μερικά χωριά δώριζαν τα ειδικά αυτά κουλούρια, τις γλυσταρκές. Στην Κοντέα η συμπεθερά έπαιρνε στο σπίτι του γαμπρού την μέρα των αρραβώνων γλυσταρκές μαζί με ρούχα. Στην Άσσια,παρατηρούμε μια παραλλαγή του εθίμου: Οκτώ μέρες μετά την μερά των αρραβώνων ο νέος έπαιρνε στην κοπέλα ξηρούς καρπούς και κονιάκ και η κοπέλα ανταπέδιδε το δώρο γεμίζοντας την κοφίνα με γλυσταρκές και ρούχα για τον γαμπρό.
Κατά τις παραμονές του γάμου, η οικογένεια της νύφης χρειαζόταν τις γλυσταρκές για το Σάββατο στο ράψιμο του κρεββατιού και η οικογένεια του γαμπρού για τις υπόλοιπες μέρες του γάμου.
Οι γλυσταρκές γίνονταν σε μεγάλη ποικιλία σχεδίων και χρησίμευαν σε διάφορες φάσεις του γάμου. Η νύφη σε μερικά χωριά έδινε δώρο μια ολόκληρη γλυσταρκά στους στενούς συγγενείς ή σε όσους βοήθησαν στις προετοιμασίες του γάμου. Στο Καπούτι, που οι γυναίκες έπαιρναν μαζί τους και αλεύρι για το ζύμωμα, τους έδιναν δύο. Επίσης, έδιναν μια στον παπά με ιδιαίτερο στόλισμα όταν θα πήγαινε μετά τον γάμο στο σπίτι για να ευλογήσει τα στέφανα πριν τα φυλάξουν. Στο Λευκόνοικο και τη Λύση έδιναν στον κάθε καλεσμένο που ερχόταν στο ράψιμο του κρεβατιού το Σάββατο μια γλυσταρκά. Επίσης, πρόσφεραν γλυσταρκές το Σάββατο ή τη Δευτέρα του γάμου στις γυναίκες που έπαιρναν πίττες  ή άλλα δώρα στο αντρόγυνο.
Μπορούσε σε ένα γάμο να ζυμώσουν 150-200 γλυσταρκές.
Μια άλλη χρήση της γλυσταρκάς ήταν και η διακόσμηση. Τη χρησιμοποιούσαν για να στολίσουν τους τοίχους του σπιτιού στον γάμο, απόδειξη της δεξιοτεχνίας και της νοικοκυροσύνης,αλλά και για ευλογία, μια και το ψωμί γενικά ήταν ευλογημένο από τον Θεό. Στην Αναρίτα κατα τη διάρκεια του στολισμού χρησιμοποιούσαν τρεις γυρισταρκές για τον στολισμό του παστού. 
Σε μερικά χωριά, όπως τη Γαλήνη, ετοίμαζαν δύο ωραίες γλυσταρκές, που τις τοποθετούσαν κοντά στους νεόνυμφους όταν τους χαιρετούσαν και μετά τις διατηρούσαν να φάει το πρώτο τους μωρό για να γίνει καθαρόγλωσσο. Στη Λύση έριχναν τις κομμένες γρυσταρκές στους βιολάρηδες, όπως στα καταχύσματα.
Κατά τον στολισμό του παστού στο Στρουμπί έβαζαν πάνω στο σεντόνι του τοίχου πλουμιστές μαντηλιές σε σχήμα σταυρού. Ανάμεσά τους κρέμαζαν δύο γυρισταρκές και ζεμπιλούδκια. Στο Παλιομέτοχο στόλιζαν τον τοίχο με σεντόνια και με δυο μαντιλιές στην μέση των οποίων είχαν μια γλυσταρκά στολισμένη. Στην Κακοπετριά κρέμαζαν γλυσταρκά και στα δεξιά και αριστερά της μικρά κουλούρια με σταυρό στη μέση. Στη Βαρίσια στη μοννάτσαν μαζί με τα προικιά κρέμαζαν επίσης γλυσταρκές και ζεμπιλούδκια.
Διαφορετικό είδος γλυσταρκάς δινόταν σε κάθε οικογένεια για πρόσκληση σε γάμο. Στη Μόρφου η οικογένεια του γαμπρού ζύμωνε χωριστά από την  οικογένεια της νύφης. Στα χωριά της επαρχίας Λευκωσίας, κυριώς του διαμερίσματος της Μόρφου καλούσαν κάθε οικογένεια με δυο γλυσταρκές περίτεχνες σε σχήμα φοινικιάς. Αν επρόκειτο για χήρο ή χήρα έδιναν μόνο μία γλυσταρκάν. Στον παπά του χωρκού τύλιγαν τη γλυσταρκά με ένα μαντίλι της τσέπης ή της κεφαλής ή με μια καινούρια πετσέτα ή του έδιναν τρεις γλυσταρκές. Με γλυσταρκά στο μαντίλι καλούσαν και τους βιολάρηδες. Στη Φιλιά και στη Ζώδια έδιναν τρεις γλυσταρκές στο σπίτι των συμπεθέρων γιατί καλούσαν έτσι και τον γαμπρό ή τη νύφη. Στα υπόλοιπα χωριά της Λευκωσίας καλούσαν με μια γυρισταρκά μόνο, φτιαγμένη με πιο απλό τρόπο.
Σε άλλα χωριά των επαρχιών Λευκωσίας και Πάφου καλούσαν με  απλό τύπο γυρισταρκάς, την κουμουλλιά. Σε ορισμένα χωριά τύλιγαν την γυρισταρκά σε ένα μαντίλι και έβαζαν και ένα κερί, ενώ στους στενούς συγγενείς έδιναν ένα λαμπάδι.
Στο χωριό Αμπελικού με γυρισταρκά καλούσαν τους βοσκούς που θα έφερναν στον γάμο σφακτά για το τραπέζι.
Στην Αγία Μαρίνα Σκυλλούρας γύριζαν ο κουμπάρος και η κουμέρα και καλούσαν. Στους συγγενείς και τον νονό έδιναν γυρισταρκάν.
Στον Παλιόμυλο η γυρισταρκά ήταν στολισμένη με σταφίδια και αμύγδαλα.
Στο χωριό Πολύστυπος είχαν τις γλυσταρκές σε ένα μεγάλο πανέρι σκεπασμένο με κόκκινο μαντίλι και γύριζαν το χωριό κρατώντας το πανέρι πάνω στο κεφάλι τους με τη συνοδεία βιολιού και ταμπουτσ̆ιάς. Έδιναν μια γλυσταρκά ανά οικογένεια.
Στο Μένοικο και στην Ακανθού καλούσαν με δύο γλυσταρκές ή μια γλυσταρκά και κουλούρι τους συγγενείς. Τις γλυσταρκές μπορούσε να τις μεταφέρουν με το άλογο.
Στα χωριά της Μεσαορίας το κέρασμα στο ράψιμο του κρεββατιού του ζευγαριού ήταν γυρισταρκές. 
Το μεσημέρι του Σαββάτου έτρωγαν μαζί οι γυναίκες που θα καλούσαν αλλά και όσες δούλευαν για τον γάμο. Μπορούσε να κεράσουν μόνο πωρικά, ψωμί και χαλλούμιν ή γυρισταρκές κομμένες (για τη γλυσταρκά στα έθιμα του γάμου, βλ. Πρωτοπαπά 2005, τ. Α΄, 51, 60, 77, 80, 224-228, 265, 268, 274, 280, 301-308, 312, 431-432).

Η γλυσταρκά χρησιμοποιούνταν σε χωριά της Πιτσιλιάς και αλλού ως προσκλητήριο στους γάμους. Προσκαλούσαν κάθε οικογένεια με λαμπάδα και ισάριθμες γλυσταρκές, όσα ήταν τα μέλη της οικογένειας (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα γλυσταρκά,η, 251). Στο χωριό Λυθροδόντας, οι γλυσταρκές δίνονταν ως κέρασμα στους χωριανούς την ημέρα του γάμου (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 283).

Ο Γεωργίου σημειώνει ότι η γυρισταρκά την πρόσφεραν όταν τριγυρνούσαν στο χωριό για να καλέσουν για τον γάμο, αλλά ήταν μόνο για τον νοικοκύρη. Τα άλλα μέλη της οικογένειας τα κερνούσαν δάκτυλα, είδος σιροπιαστού γλυκού, το οποίο είναι φτιαγμένο από ζύμη γεμιστό με αμύγδαλα, και ήταν μακρύ και λεπτό όπως τα δάκτυλα του χεριού (Γεωργίου 1989, 67)

Οι γλυσταρκές χρησιμοποιούνταν επίσης ως κέρασμα στους επισκέπτες λεχώνας. Στις γυναίκες που πήγαιναν να επισκεφτούν τη λεχώνα παίρνοντάς της φαγητό ως ανταπόδοση δινόταν ένα ψιλοκούλουρο, γλυσταρκά. Στην επαρχία Κερύνειας έδιναν γλυσταρκά μόνον στους συγγενείς (Πρωτοπαπά 2009, 304).

Συμβολικές Χρήσεις

Χρήση από Ηλικιακές Ομάδες

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Σε αρκετά χωριά στόλιζαν γύρω τις γλυσταρκές με άλλο ζυμάρι και τις κρέμαζαν στον τοίχο για διακόσμηση (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 282).

Βιβλιογραφία

Γεωργίου Η. (1989), Ιστορία και λαογραφικά της Αλάμπρας.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. - Πρωτοπαπά Κ. Α. (2003), Παραδοσιακά ζυμώματα της Κύπρου. Η χρήση και η σημασία τους στην εθιμική ζωή, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧVIII, Λευκωσία.

Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.

Πρωτοπαπά Κ. (2005), Έθιμα του παραδοσιακού γάμου στην Κύπρο, τ. Α΄- Β΄, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLV, Λευκωσία.

Πρωτοπαπά Κ. (2009), Τα έθιμα της γέννησης στην παραδοσιακή κοινωνία της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLIX, Λευκωσία.


Πηγή φωτογραφίας:

«Κάλεσμα σε γάμο με γλισταρκάν« (Έργο μαθητών Ε'1 τάξης του Γ' Δημοτικού Σχολείου Αγλαντζιάς)

Ερευνητής / Καταχωρητής

Στάλω Λαζάρου, Βαρβάρα Γιάγκου, Δήμητρα Δημητρίου, Δήμητρα Ζαννέτου, Πετρούλα Χατζηττοφή, Τόνια Ιωακείμ, Αργυρώ Ξενοφώντος

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Βρέθηκε μία εγγραφή.1

Başlık
Διατροφική ανάλυση της συνταγής για τις Γλυσταρκές (Χ. Τσιάκλα, 2011)

Περισσότερα

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Başlık
γλισταρκά,η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Başlık γλισταρκά,η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Başlık
γλισταρκά,η