Giriş
Αρχική
Έργο
Όραμα
Στόχοι
Οφέλη
Σε ποιους απευθύνεται
Πρόοδος έργου
Παραδοτέα
Μελλοντικά σχέδια
Δημοσιεύσεις
Λογότυπο Έργου
Συνεργάτες
Ερευνητική ομάδα
Συνεργάτες - Ερευνητές
Άλλοι συνεργάτες
Πρόσκληση σε συνεισφορά
Κύριοι Υποστηρικτές
Υποστηρικτές
Κατηγορίες Επιχορηγήσεων
Νέα
Συνδέσεις
Χάρτης Πύλης
Επικοινωνία
Τρόφιμα
Παραδοσιακές Συνταγές
Σιτηρέσιο - Γεύματα
Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης
Τεχνικές Παραγωγής
Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία
Βιβλιογραφία
Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής
Διαφημίσεις Τροφίμων
Εκπαιδευτικές Εφαρμογές
Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων
Newsletter
λίστα
Κατάλογος ενημέρωσης
Updated list 30 09 14
Updated list 30 09 14b
DIAITOLOGOI
MASS MEDIA
LIST updated 22.1014
Συνέδριο Κυπρίων Γεύσεις
ΣΥΝΕΔΡΙΟ "ΚΥΠΡΙΩΝ ΓΕΥΣΕΙΣ"
23.10.14 xls
mme2test
Schools 25 10 14
TEST3
τεστ
TEST 10 1 17
ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ 11 10 17
SXOLEIA MESH & TEXNIKHS
em@il
*
Αναζήτηση Τεκμηρίων
Başlık
ξεροτήανα,τα
Οι λουκουμάδες.
Ονομασία - Προέλευση
Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία
Ονομασία - Προέλευση
Κυπριακή Ονομασία Τροφίμου
Ελληνική ονομασία - Περιγραφή
Έτσι ονομάζονται οι λουκουμάδες ή οι τηγανίτες (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα ξεροτήανα,τα, 186). Ο Γεώργιος Λουκάς στο Γλωσσάριό το ξεροτήανον το αποδίδει ως ζυμάρι ξηρό τηγανισμένο με λάδι (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα ξεροτήανον,το, 336).
Γλωσσικές Παρατηρήσεις
ΕΤΥΜ. < ξερός + τηγάνι (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα ξεροτήανον,το, 31) στα τουρκ. λοκμάς (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα ξεροτήανον,το, 336)
Μέθοδος Εξασφάλισης
Άλλο
Μέθοδος Επεξεργασίας
Τα ξεροτήανα ήταν τηγανίτες που φτιάχνονταν με αλεύρι, νερό και προζύμι. Με αυτά τα υλικά παρασκεύαζαν χαλαρή ζύμη σαν χυλό. Τη ζύμη την έκοβαν με το χέρι και την τηγάνιζαν σε ελαιόλαδο. Έτσι, σχηματιζόταν μια τρύπα στη μέση (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 112-117). Ο Ιωάννης Ερωτόκριτος στο Γλωσσάριό του διακρίνει τα ξεροτήανα στα εμπατά και τα ανέμπατα. Όπως αναφέρει, τα εμπατά γίνονται με ζύμη και, αφού ζυμωθούν, αφήνονται κάποιες ώρες για να φουσκώσει η ζύμη και, στη συνέχεια, τηγανίζονται. Τα ανέμπατα γίνονται χωρίς ζύμη. Κατασκευάζεται χυλός από αλεύρι και νερό, ο οποίος λάζεται, δηλαδή κτυπιέται καλά, και τηγανίζεται τμηματικά. Έτσι, οι ανέμπατοι λουκουμάδες λέγονται ξεροτήανα λαζά (Κυπρή 1989, λήμμα ξεροτή(γ)ανα,τα, 92).
Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος
Διατροφική Αξία και Σημασία στη Διατροφή των Κυπρίων
Υπάρχουν δύο ειδών: αυτά που είναι εμπατά (δηλ. τα ένζυμα) και τα ανέμπατα (τα άζυμα) (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα ξεροτήανα,τα, 186). Τα ξεροτήανα παρασκευάζονταν συνήθως τα Κάλαντα και τα Θεοφάνεια. Τις ημέρες που νήστευαν, τα ξεροτήανα τηγανίζονταν σε σαμόλαδο, δηλαδή σησαμέλαιο.Τα ξεροτήανα τα έτρωγαν αφού τα πασπάλιζαν με ζάχαρη ή μέλι. Σε μερικά χωριά, όπως στην Κυθρέα, Σύγκραση, Ασώματο, Καλογραία, στη ζύμη έριχναν και σταφίδες. Σε όλα τα χωριά της Κύπρου την ημέρα των Θεοφανείων πετούσαν μερικά ξεροτήανα στο δώμα για να φάνε οι σκαλαπούνταροι και να φύγουν (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 112-117). Υπήρχε η συνήθεια, όταν παρασκεύαζαν ξεροτήανα, να στέλνουν ένα πιάτο σε συγγενείς και φίλους, καθώς και στους φτωχούς του χωριού. Ακόμα, ξεροτήανα φίλευαν τον ιερέα που περνούσε την ημέρα των Καλάντων για να κάνει αγιασμό (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 112-117). Τα ξεροτήανα συμπεριλαμβάνονταν στα γλυτζιστά που παρασκεύαζαν τη Δευτέρα μετά τον γάμο και προσφέρονταν στους νεόνυμφους και στους καλεσμένους (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 112-117). Στην Καρπασία τα ξεροτήανα ήταν μέρος της παρηορκάς. Συγκεκριμένα οι γυναίκες παρασκεύαζαν ξεροτήανα χωρις προζύμι (λυτρατζ̆ένα) που τα τηγάνιζαν και τα πρόσφεραν με κρασί (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 228). Πολλές νοικοκυρές, όταν παρασκεύαζαν ψωμιά, παρασκεύαζαν και ξεροτήανα με την ίδια ζύμη, μόνο που την αραίωναν. Συνήθιζαν να παρασκευάζουν ξεροτήανα όταν έσφαζαν το χοίρο και να τα τηγανίζουν στο λίπος του. Ακόμα, τα ξεροτήανα παρασκευάζονταν μετά την εξαγωγή του πρώτου ελαιολάδου, όπου τηγανίζονταν μέσα σε αυτό. Τέλος, τα ξεροτήανα ήταν μέρος της ποθερκάς, της τελετής που πραγματοποιείτο μετά το τέλος του θερισμού (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 228).
Εορταστικές Περιστάσεις
Τα ένζυμα παρασκευάζονταν σε όλα τα πανηγύρια σε τακτές μέρες στα σπίτια. Αυτές ήταν τα κάλαντα, παραμονή των Θεοφανείων (5 Ιανουαρίου) και του Αποστόλου Ανδρέα στις 30 Νοεμβρίου. Αυτές τις μέρες κάθε οικογένεια θεωρούσε καθήκον της να φτιάξει τα ξεροτήανά της. Συχνά δε τα έφτιαχναν και σε άλλες έκτακτες περιπτώσεις (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα ξεροτήανα,τα, 186). Σε μερικά χωριά, όπως το Λευκόνοικο και την Ακανθού, τα ξεροτήανα παρασκευάζονταν την παραμονή Πρωτοχρονιάς και τοποθετούνταν στο τραπέζι με τα κόλλυβα του Άη Βασίλη για να τα ευλογήσει ο Άγιος (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 112-117). Στο χωριό Ακανθού παρασκεύαζαν ξεροτήανα την ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (25 Μαρτίου), ενώ στο χωριό Συγκράση την ημέρα της γιορτής των Αγ. Παύλου και Πέτρου (29 Ιουνίου). Ακόμα την ημέρα των Εισοδίων της Θεοτόκου παρασκεύαζαν ξεροτήανα μπατά (με προζύμι) που τηγανίζονταν σε φρέσκο ελαιόλαδο, αφού ήταν η εποχή παραγωγής ελαιολάδου. Άζυμα ξεροτήανα (δηλ. χωρίς προζύμι) παρασκεύαζαν την ημέρα της εορτής του Αγ. Νικολάου, που τηγανίζονταν σε μαυρόλαδο (μαύρο ελαιόλαδο) (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 228) .
Συμβολικές Χρήσεις
Επικρατούσε η πεποίθηση πως την ημέρα των Θεοφανείων, αν δεν έριχναν ξεροτήανα στο δώμα για τους καλικάντζαρους, τότε αυτοί θα κατέβαιναν από την καπνοδόχο και θα έσπαζαν το τηγάνι ή θα έφτυναν μέσα σε αυτό (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 112-117). Όσες γυναίκες έκαναν ξεροτήανα για την Πρωτοχρονιά είχαν τη συνήθεια το πρωί της ημέρας της γιορτής να ρίχνουν απ' αυτά και στα βόδια τους μαζί με κόλλυβα που τους έριχναν από το σιτάρι που έβραζαν για τον άγιο Βασίλη. Πίστευαν ότι τα βόδια έπρεπε την ημέρα αυτή να φαν κι αυτά από τους κόπους τους (Κυπρή και Πρωτοπαπά 2007, 269).
Χρήση από Ηλικιακές Ομάδες
Ηλικιωμένοι, Θηλάζουσες, Παιδιά, Χειρωνάκτες
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία
Χρονολογία
Συμπληρωματικά Στοιχεία
«Μιαν ημέραν πριχού τα Φώτα έρκετουν ο παπάς τζ̆ι έκαμνεν αγιασμόν. Ήτουν τα Κάλαντα. Εκάμναμεν ξεροτήανα τζ̆ι εσύρναμεν στην στέην για να φύουσιν οι σκαλαπούνταροι. Τιτσίν, τιτσίν λουκάνικο κομμάτιν ξεροτήανον να φάμεν τζ̆αι να φύουμεν» (Μαυροκορδάτος 2003, 353).
Βιβλιογραφία
Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία. Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία. Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία. Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία. Κυπρή Θ. - Πρωτοπαπά Κ. Α. (2003), Παραδοσιακά ζυμώματα της Κύπρου. Η χρήση και η σημασία τους στην εθιμική ζωή, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧVIII, Λευκωσία. Κυπρή Θ. και Πρωτοπαπά Κ. (2007), «Κυπριακά παραδοσιακά ζυμώματα», Φούρνοι και παραδοσιακά ζυμώματα στη Θράκη, το Αιγαίο και την Κύπρο (Πρόγραμμα Θράκη-Αιγαίο-Κύπρος), Θήρα, 261-278. Μαυροκορδάτος Γ. Ι. (2003), Δίκωμο: Το χθες και το σήμερα, Λευκωσία. Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία. Πηγή φωτογραφίας: «Ξεροτήανα» (Κυπρή και Πρωτοπαπά 2007, 270)
Ερευνητής / Καταχωρητής
Στάλω Λαζάρου, Δήμητρα Δημητρίου, Ελένη Χρίστου, Σάββας Πολυβίου, Αργυρώ Ξενοφώντος, Τόνια Ιωακείμ
Φωτογραφίες
Συνημμένα
Περισσότερα
Konu
Gövde
Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας Κύπρου και τα Διαρθρωτικά Ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η ΔΕΣΜΗ 2008 χρηματοδοτείται από την Κυπριακή Δημοκρατία και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης της Ε.Ε
.
Πνευματικά Δικαιώματα
© 2010 - Εικονικό Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής