Τεκμήρια

Title
ασ̆σ̆έλ(λ)ιν (ασσέλ(λ)ιν),το

Οι κάτοικοι της Κυθρέας έγδερναν και έκοβαν σε μικρά κομμάτια τα χέλια, τα αλάτιζαν και τα έβαζαν σε στερκό, δηλαδή ξηρό, κρασί για μία έως δύο ημέρες. Στην ίδια περιοχή συνήθιζαν επίσης να τα ψήνουν ή να τα τηγανίζουν.

«Χέλι της Μεσογείου» <br/> Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/European_conger#/media/File:Conger_conger_Gervais.jpg

Name - Origin
Functional Role
Additional information & references

Name - Origin

Κυπριακή Ονομασία Τροφίμου

Ελληνική ονομασία - Περιγραφή

χέλι, είδος θαλασσινού

Το Anguilla Anguilla έχει συνήθως μήκος 40 εκ. - 1μ. Το Coger coger έχει διπλάσιο μήκος. Το θηλυκό ειναι μεγαλύτερο από το αρσενικό. Το σώμα του είναι μακρύ κυυλινδρικό και πιο συμπιεσμένο προς το μέρος της ουράς. Το δέρμα του είναι παχύ και τα λέπια του μικρά, ενώ καλύπτεται από γλοιώδη ουσία. Το κεφάλι του είναι μικρό. Έχει μικρά δόντια, και μάτια, ενώ έχει παχιά χείλη. Έχει μικρά βραγχιακά ανοίγματα και το ραχιαίο πτερύγιό του είναι ενωμένο με το κάτω, μέσω της ουράς. Το χρώμα του είναι καφέ  ή λαδί ή πράσινο με ασπροασημένια κοιλιά. Αναπαράγεται και πεθαίνει μέσα στη θάλασσα. Ζει συνήθως σε γλυκά νερά και λιγότερο συχνά σε λασπώδεις ακρογιαλιές. Καταναλώνει έντομα, σκουλήκια, μικρά μαλάκια κ.λπ. (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, λήμμα ασσ΄έλλιν,το, 28-29).

Γλωσσικές Παρατηρήσεις

ΕΤΥΜ. < αρχ. εγχέλειον (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα ασ̆σ̆έλιν,το, 84)
ασσιέλιν < έγχελυς (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, λήμμα ασσ΄έλλιν,το, 28)

Επιστημονική ονομασία: Anguilla Anguilla και Coger coger (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, λήμμα ασσ΄έλλιν,το, 28)

Ο Ιωάννης Ερωτόκριτος στο Γλωσσάριό του ορθογραφεί τη λέξη με δύο -λ- (ασ̆σ̆έλλιν) και σημειώνει πως χρησιμοποιείται παροιμιωδώς για να χαρακτηρίσει οτιδήποτε γλιστρά (Κυπρή 1989, λήμμα ασ̆σ̆έλλιν,το, 345).

«Με το όνομα αυτό είναι γνωστά στην Κύπρο μερικά είδη ψαριών της ομοταξίας των Οστεϊχθύων. Γενικά όλα τα ψάρια που έχουν οφιοειδές σώμα και δεν έχουν ιδιαίτερο όνομα, λέγονται στην Κύπρο ασσιέλια. Ωστόσο το πραγματικό ασσιέλιν είναι το Anguilla anguilla, είδος που ανήκει στην κατηγορία των ψαριών που συνήθως ζουν σε γλυκά νερά αλλά αναπαράγονται στη θάλασσα. Με το είδος αυτό μοιάζει πολύ το Conger conger, που είναι όμως αποκλειστικά θαλάσσιο ψάρι. Παρόλον ότι πολλοί το ονομάζουν κι αυτό ασσιέλιν, ωστόσο σωστότερα λέγεται μουγκράσσιελλον» (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, λήμμα ασσ΄έλλιν,το, 28-29).

Μέθοδος Εξασφάλισης

Αλιεία

Μέθοδος Επεξεργασίας

Καταναλώνεται βραστό, τηγανητό, παστό, καπνιστό (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, λήμμα ασσ΄έλλιν,το, 28-29). 

Οι κάτοικοι της Κυθρέας έγδερναν και έκοβαν σε μικρά κομμάτια τα χέλια, τα αλάτιζαν και τα έβαζαν σε στερκό κρασί για μία έως δύο ημέρες. Στην ίδια περιοχή συνήθιζαν επίσης να τα ψήνουν ή να τα τηγανίζουν. Τα ασ̆σ̆έλια θεωρούνταν από τους Κυθρεώτες ιδανικός μεζές για το κρασί (Πετάσης 1992, 256).

Τα τηγάνιζαν, λίγες φορές το χρόνο (Προφ. μαρτυρία: Ελένη Γεωργίου, 85 ετών, Κάμπος της Τσακκίστρας, Ανθούλλα Αριστοδήμου, 72 ετών, Κάμπος της Τσακκίστρας - Λευκωσία).

Functional Role

Διατροφική Αξία και Σημασία στη Διατροφή των Κυπρίων

Εορταστικές Περιστάσεις

Συμβολικές Χρήσεις

Χρήση από Ηλικιακές Ομάδες

Additional information & references

Χρονολογία

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Ψαρεύεται με καμάκι και πυροφάνι. Παλαιότερα ψαρευόταν με τις «κοφινιές» (τοποθετούσαν κοφίνες-παγίδες σε στενά περάσματα ποταμών, ιδίως τον μήνα Νοέμβριο) και με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών (βλόμος ή φλόμος) ή φυτών (στερακόμηλα) (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, λήμμα ασσ΄έλλιν,το, 28-29).

Για το ψάρεμα των χελιών αναφέρονται τα πιο κάτω:
Οι κάτοικοι της Σκυλλούρας συνήθιζαν να ψαρεύουν στον Διπλοπόταμο, Ανατολικά Δένειας. Ψάρευαν εκεί με μεγάλα καλάμια, στα οποία στερέωναν αγκίστρι και έβαζαν σκουλήκι για δόλωμα. Για να υποχρεώσουν τα χέλια να βγούν πάνω από το νερό χρησιμοποιούσαν ένα φυτό, την τσούννα. Την πίεζαν με πέτρες μέσα στο νερό. Αυτή προκαλούσε ζάλη στα χέλια τα οποία έβγαιναν προς τα πάνω.
Επίσης, όταν έβρεχε, επειδή θόλωνε το νερό τα χέλια πήγαιναν προς την κατεύθυνση του νερού και έτσι οι ψαράδες το εκμεταλλεύονταν για να τα πιάσουν (Θεοδώρου 2009, 128).

Στον Κάμπο της Τσακκίστρας μάζευαν τα χέλια από τους ποταμούς, ρίχνοντας στο νερό τους κάποιο φυτό (στερατζ̆ιά) που έχει υπνωτική ιδιότητα. Τα χέλια σαν υπνωτισμένα / μεθυσμένα μαζεύονταν στην επιφάνεια και τα περίμεναν με κοφίνια πιο κάτω και τα μάζευαν. (Προφ. μαρτυρία: Ελένη Γεωργίου, 85 ετών, Κάμπος της Τσακκίστρας, Ανθούλλα Αριστοδήμου, 72 ετών, Κάμπος της Τσακκίστρας - Λευκωσία).

«Το ψάρεμά του ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές στην Κύπρο παλαιότερα, όταν υπήρχαν πάρα πολλά ασσιέλια στους ποταμούς. Λόγοι της τρομακτικής μείωσής τους, σχεδόν εξαφάνισης, είναι η χρήση εντομοκτόνων που επηρέασε σημαντικά τα νερά των ποταμών, καθώς επίσης και η αποκοπή της ροής τους προς τη θάλασσα με την ανέγερση φραγμάτων. Παλαιότερα υπήρχαν τόσα πολλά ασσιέλια στην Κύπρο, ώστε οι αρχές θεώρησαν συμφέρουσα την επιβολή φορολογίας στο ψάρεμά τους, ύψους 10% (δεκατία)
Παλαιότερα οι χωρικοί έριχναν ασσιέλια στα πηγάδια τους για να διατηρούν καθαρό το νερό, κυρίως όμως για ν’ ανοίγουν τις «φλέβες» των νερών, επειδή τα ψάρια αυτά συνηθίζουν να χώνονται σε τρύπες και στη λάσπη» (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, λήμμα ασσ΄έλλιν,το, 28-29).

Βιβλιογραφία

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Θεοδώρου Μ. (2009), Σκυλλούρα: ταξίδι μνήμης και αγάπης, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Παυλίδης Α. (επιμ.) (1985), Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, Φιλόκυπρος, Λευκωσία. 

Πετάσης Γ. (1992), Η κωμόπολη της Κυθρέας: ιστορική, αρχαιολογική, πολιτιστική και λαογραφική επισκόπηση, Στέλιος Λειβαδιώτης Λτδ., Λευκωσία.


Προφ. μαρτυρίες: 

Ελένη Γεωργίου, 85 ετών, Κάμπος της Τσακκίστρας.

Ανθούλλα Αριστοδήμου, 72 ετών, Κάμπος της Τσακκίστρας - Λευκωσία.


Πηγή φωτογραφίας:

«Χέλι της Μεσογείου» (https://en.wikipedia.org/wiki/European_conger#/media/File:Conger_conger_Gervais.jpg)

Ερευνητής / Καταχωρητής

Στάλω Λαζάρου, Δημητρίου Δήμητρα, Ελένη Χρίστου, Κυριακή Παντελή, Αργυρώ Ξενοφώντος

Foods

Traditional recipes

Ratio - Lunches

Production areas

Production methods

Traditional utensils and tools

Bibliography

Food museums tour

Food ads

Education

Food industries history of Cyprus

Title
ασ̆σ̆έλ(λ)ιν (ασσέλ(λ)ιν),το

Photographs

Attachments

Title ασ̆σ̆έλ(λ)ιν (ασσέλ(λ)ιν),το

Photographs

Attachments

Title
ασ̆σ̆έλ(λ)ιν (ασσέλ(λ)ιν),το