Sign In
Home
Project
Vision
Goals
Benefits
Target group
Integration
Deliverables
Future plans
Publications
Logo
Partners
Research team
Partners - Researchers
Other partners
Contribution
Main supporters
Supporters
Grants
News
Connections
Sitemap
Contact
Foods
Traditional recipes
Ratio - Lunches
Production areas
Production methods
Traditional utensils and tools
Bibliography
Food museums tour
Food ads
Education
Food industries history of Cyprus
Newsletter
newsletter
Κατάλογος ενημέρωσης
Updated list 30 09 14
Updated list 30 09 14b
DIAITOLOGOI
MASS MEDIA
LIST updated 22.1014
Συνέδριο Κυπρίων Γεύσεις
ΣΥΝΕΔΡΙΟ "ΚΥΠΡΙΩΝ ΓΕΥΣΕΙΣ"
23.10.14 xls
mme2test
Schools 25 10 14
TEST3
τεστ
TEST 10 1 17
ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ 11 10 17
SXOLEIA MESH & TEXNIKHS
em@il
*
Τεκμήρια
Title
αγρέλ(λ)ιν,το
Το άγριο σπαράγγι.
Name - Origin
Functional Role
Additional information & references
Name - Origin
Κυπριακή Ονομασία Τροφίμου
Ελληνική ονομασία - Περιγραφή
άγριο σπαράγγι (αsparagus acutifolius) Πρόκειται για χόρτο εδώδιμο (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα αγρέλλιν,το, 50).
Γλωσσικές Παρατηρήσεις
Κατά τον Κωνσταντίνο Γ. Γιαγκουλλή το αγρέλι προέρχεται από τις λέξεις άγριος + έλειον, τ/κ ayrelli (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα αγρέλ(λ)ιν,το, 37). Κατά την Ευγενία Πέτρου-Ποιητού η λέξη προέρχεται από το αγριέλι: άγριος (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Αγρέλι, 22). Σύμφωνα με τον Γεώργιο Λουκά στο Γλωσσάριό του: ασπάραγος ή ασφάραγος αρχ., σπαράγγι σύμφωνα με άλλους. Χρησιμοποείται αντί της λέξης ακρύλλιον, διότι είναι τρυφερό όπως το άκρο της κορυφής των βλαστού των φυτών, π.χ. των ρεπανιών (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα αγρέλλιν,το, 12). Το ίδιο επισημαίνει και ο Ιωάννης Ερωτόκριτος στο Γλωσσάριό του: «Διά τήν τρυφερότητα τοῦ ἀσπαράγου ἡ λέξις κατήντησε νά σημαίνῃ πᾶν τρυφερόν» (Κυπρή 1989, λήμμα αγρέλλιν,το, 111). Η λέξη, ίσως όμως να προέρχεται από το λατ. accrescere ( = αὐξάνεσθαι διά τό εὐανάπτυκτον καί τό ἐξέχειν τῶν ἄλλων φυτῶν). Ορθότερο εκ του λατ. acer-acris, που σημαίνει πικρός, όπως είναι κι η ιδιότητα του φυτού (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα αγρέλλιν,το, 12). Στο Γλωσσάριό του ο Ξενοφών Π. Φαρμακίδης σημειώνει πως ο πληθυντικός της λέξης είναι τα αγρέλλια και πως πρόκειται για το φυτό ασπάραγο (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα αγρέλλιν,το, 50), κοινώς σπαράγγι ή αγρέλι, της οικογένειας λειριωδών (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 1, λήμμα αγρελιά,η, 131). Τα αγρέλλια ονομάζονταν και αρκοαγρέλλια (Πανάρετος 1967, 262) ή κουτσαγρέλλια (Παπούλιας 2006, 46-47; Γεννάδιος 1914, 152). Σύμφωνα με το Φυτολογικόν Λεξικόν του Γεννάδιου, τα είδη που συναντώνται στην Κύπρο είναι τα εξής: ασπάραγος ο άφυλλος (asparagus aphyllus), ασπάραγος ο οξύφυλλος (asparagus acutifolius, ονομάζεται κοινώς κουτσαγρέλλι) και ασπάραγος ο σφονδυλωτός (asparagus verticilatus). Επίσης απαντάται το ήμερο «κηπευόμενο» είδος, που είναι το Asparagus officinalis/Liliaceae (Γεννάδιος 1914, 152-153). Σύμφωνα με τον Λουκά Σαββίδη, στην Κύπρο παρατηρούνται τα ακόλουθα είδη άγριου αγρελιού: Ασπροαγρέλλι-Asparagus stipularis/Liliaceae Μαυροαγρέλλι-Asparagus acutifolius/Liliaceae (Σαββίδης 1999, 8).
Μέθοδος Εξασφάλισης
Συλλογή
Μέθοδος Επεξεργασίας
Η συλλογή και κατανάλωση του αγρελιού γινόταν κατά τους χειμερινούς μήνες: «Το αγρέλλιν τον σ̆ειμώναν έσ̆ει χάρην τον Γενάρην, τον Φεβράρην. ’Πού τον Μάρτην τζ̆αι να πά’ το αγρέλλιν ’εν φελά» (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Αγρέλι, 22). Τα αγρέλλια τρώγονται τηγανητά ή βραστά (Σαββίδης 1999, 8). Τηγανίζονται μόνα ή με αβγά, στα οποία καμιά φορά προστίθενται και μανιτάρια ή/και χόρτα ή/και πατάτες ή/και παστά κρέατα. Στη σύγχρονη κυπριακή κουζίνα γίνονται και σούπα («αγρελλόσουπα») και πιλάφι με ρύζι ή πουρκούριν. Διατηρούνται στο ξύδι (σημ. Κυριακή Παντελή). Τηγανίζονται με αβγά και θεωρείται πολύ εύγευστο φαγητό (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα αγρέλλιν,το, 50). Τα αγρέλια ήταν πικρά και γι' αυτό αρχικά τα έβραζαν πριν τα τηγανίσουν με τα αβγά (Κάτζη 2000, 110). Στην Πάφο συνήθιζαν να ζεσταίνουν μαυρόλαδο και έβαζαν τα αγρέλια μέσα αλατισμένα- κατά προτίμηση με θαλασσινό χοντρό αλάτι - για να ξεπικρίσουν. Σε λίγα λεπτά τα έβγαζαν. Τους έβαζαν μπόλικο λεμόνι και αποτελούσαν ένα υπέροχο γεύμα (ΠΟΛΙΤΗΣ 10/03/2009, 65).
Functional Role
Διατροφική Αξία και Σημασία στη Διατροφή των Κυπρίων
To αγρέλι ανήκει στην οικογένεια των λειριιδών. Οι πληβείοι συγγενείς του είναι τα πράσα, τα σκόρδα και τα κρεμμύδια. Θεωρείται ως εκλεκτή τροφή από τον καιρό της αρχαιότητας, όχι μόνο για τη γεύση και τη διατροφική του αξία αλλά και για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Κατατασσόταν μάλιστα στις αφροδισιακές τροφές (σημ. Φλωρεντία Κυθραιώτου, βλ. επισυναπτόμενη μελέτη). Τα αγρέλια είναι ωφέλιμα και διουρητικά. Κάνουν καλό στο συκώτι και στα νεφρά (Σαββίδης 1999, 8). Περιέχουν μαγνήσιο, φώσφορο, ασβέστιο, κάλιο, μαγγάνιο, κοβάλτιο, βιταμίνες και την ασπαραγγίνη, διουρητική ουσία (Παπούλιας 2006, 46-47). Θεωρούνταν από πολλούς ως ο καλύτερος μεζές (Χατζηαυξέντης 1994).
Εορταστικές Περιστάσεις
Συμβολικές Χρήσεις
Χρήση από Ηλικιακές Ομάδες
Additional information & references
Χρονολογία
Συμπληρωματικά Στοιχεία
«Συνολικά στον κόσμο υπάρχουν 300 είδη σπαραγγιών, στην Κύπρο έχουμε δυο και είναι και τα δυο βρώσιμα: Τα ασπροαγρέλια και τα μαυροαγρέλια. Τα πρώτα έχουν πράσινους βλαστούς και φυτρώνουν σε χαμηλό υψόμετρο, περίπου 600 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, ενώ τα δεύτερα έχουν βλαστούς σε πορφυρό-βαθύ κόκκινο χρώμα και φυτρώνουν σε υψόμετρο ως και 1500 μέτρα πάνω από την θάλασσα. Τα ασπροαγρέλια τα βρίσκει κανείς στον Ακάμα, στην Πέτρα του Ρωμιού, στην Επισκοπή, στην Καρπασία και στο Κάβο Γκρέκο. Το ίδιο και τα μαυραγρέλια, με τη διαφορά ότι εκείνα μπορεί κανείς να τα βρει και στα βουνά, όπως στην οροσειρά Πενταδακτύλου, κάτω από πευκοδάση, στην Κοράκου και σε άλλα μέρη» (ΠΟΛΙΤΗΣ 10/03/2009, 65). Τα αγρέλια «είναι μονοκότυλα, πολυετή, αναρριχώμενα ή θαμνώδη φυτά, αυτοφυή ή καλλιεργούμενα ως λαχανικά ή καλλωπιστικά... Το σπαράγγι έχει ρίζωμα που διακλαδίζεται στο χώμα και από το οποίο βγαίνουν τα όρθια ή αναρριχώμενα στελέχη του, που έχουν χρώμα λευκό, πράσινο ή κοκκινωπό και τα οποία τρώγονται. Πρακτικά, δεν έχει λειτουργικά φύλλα, αυτά που βρίσκονται στα στελέχη του είναι βράκτεια και μοιάζουν με λέπια. Τη φωτοσύνθεση έχουν αναλάβει πράσινοι, λεπτοί βλαστοί, που λέγονται φυλλοκλάδια. Είναι δίοικο φυτό και ανθίζει το καλοκαίρι. Τα άνθη του είναι μικρά, λευκά ή πρασινοκίτρινα και βγαίνουν μεμονωμένα. Οι καρποί είναι ρώγες, με χρώμα πράσινο, λευκό ή κοκκινωπό» (Παπούλιας 2006, 46-47). «Το ασπροαγρέλλι είναι πολυετής θάμνος με εύρωστα αγκάθια. Οι νεαροί βλαστοί εμφανίζονται στα μέσα του χειμώνα (Γενάρη-Φεβράρη) και έχουν χρώμα ανοιχτό ή σκούρο πράσινο. Το μαυροαγρέλλι είναι και αυτό πολυετής θάμνος αλλά τα αγκάθια είναι πιο αδύνατα. Οι τρυφεροί βλαστοί έχουν συνήθως χρώμα κόκκινο-καφέ προς πράσινο καφέ. Τα αγρέλια φυτρώνουν συνήθως σε ακαλλιέργητους χώρους, όρια χωραφιών, κοντά σε θάμνους (παλλούρες), σε δάση και θαμνώνες ημιορεινών και ορεινών περιοχών (ιδιαίτερα το μαυροαγρέλλι). Το ασπροαγρέλλι απαντάται στα χαμηλώματα και μέχρι 600 μέτρα υψόμετρο, ενώ το μαυρογρέλλι μέχρι τα 1500 μέτρα» (Σαββίδης 1999, 8). Το ήμερο σπαράγγι πολλαπλασιάζεται διά σποράς (μέσα Σεπτεμβρίου ή τέλη Μαρτίου) και ευδοκιμεί σε εδάφη βαθιά, γόνιμα και υφάλμυρα. (Γεννάδιος 1914, 153). «Ανάλογη με τους καραόλους ήταν και η συνήθεια των παιδιών στα Άρδανα να μαζεύουν αγρέλια, τα οποία μετά τις σχολικές ώρες και κυρίως το Σαββατοκύριακο ξεχύνονταν στα χωράφια και γύριζαν με δέσμες στα χέρια από αγρέλια, τα οποία εθεωρούντο από πολλούς ο καλύτερος μεζές. Ο Παννής Αντώνη εμπορευόταν τα αγρέλια τα οποία, αγοράζοντάς τα από τους Τουρκοκύπριους του Ττοψιού Κιοβέ και μεταφέροντάς τα στο Βαρώσι, προμήθευε τις ταβέρνες και τα κέντρα αναψυχής» (Χατζηαυξέντης 1994).
Βιβλιογραφία
Γεννάδιος Π. Γ. (1914), Λεξικόν φυτολογικόν: Περιλαμβάνον τα ονόματα, την ιθαγένειαν και τον βίον υπερδεκασχιλίων φυτών, εν οις και τα λόγω χρησιμότητος ή κόσμου καλλιεργούμενα, των οποίων περιγράφονται και η ιστορία, η καλλιέργεια, τα προϊόντα και αι νόσοι, Εκ του Τυπογραφείου Παρασκευά Λεωνή, Εν Αθήναις. Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός κυπριακής διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία. Κάτζη Μ. (2000), «Οι τροφές που μας έδινε η φύση», Λαογραφική Κύπρος 30,50, 104-110. Κυθραιώτου Φ. (2009), Τροφή: αφορμή σχέσης, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Λευκωσία. Κυθραιώτου Φ. (2011), Αγρέλια. Τα άγρια σπαράγγια, Λευκωσία. Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία. Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία. Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία. Πανάρετος Α. (1967), Κυπριακή γεωργική λαογραφία, Έκδοσις Συνεργατικής Κεντρικής Τραπέζης Λτδ., Λευκωσία. Παπούλιας Θ. (2006), Τα Άγρια Φαγώσιμα Χόρτα του Βουνού και του Κάμπου, Ψύχαλος, Αθήνα. Παυλίδης Α. (επιμ.) (1984), Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 1, Φιλόκυπρος, Λευκωσία. Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία. ΠΟΛΙΤΗΣ (εφημ.) 10/03/2009, 65, Κωδικός άρθρου: 858125. Σαββίδης Λ. (1999), Αγριόχορτα που τρώγονται: Από τη χλωρίδα της Κύπρου, Print today, Λευκωσία. Χατζηαυξέντης Κ. (1994), Άρδανα Αμμοχώστου, Ι. Γ. Κασουλίδης, Λευκωσία. Πηγή φωτογραφίας: «Αγρέλια» (Στάλω Λαζάρου)
Ερευνητής / Καταχωρητής
Δήμητρα Δημητρίου, Τόνια Ιωακείμ, Φλωρεντία Κυθραιώτου, Στάλω Λαζάρου, Ελένη Χρίστου, Κυριακή Παντελή, Σάββας Πολυβίου, Πετρούλα Χατζηττοφή, Αργυρώ Ξενοφώντος
Photographs
Attachments
One record found.
1
Title
Κυθραιώτου Φ. (2011), Αγρέλια. Τα άγρια σπαράγγια.
More
Subject
Body
Το έργο συγχρηματοδοτείται από το Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας Κύπρου και τα Διαρθρωτικά Ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η ΔΕΣΜΗ 2008 χρηματοδοτείται από την Κυπριακή Δημοκρατία και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης της Ε.Ε.
Πνευματικά Δικαιώματα
© 2010 - Εικονικό Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής
GNOMON Pliroforiki (Cyprus) Ltd