Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
μα(γ)είρισσα,η

Η κατσαρόλα.

Ονομασία - Χρήσεις
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Ονομασία - Χρήσεις

Περιγραφή Σκεύους / Εργαλείου

Η μαείρισσα είναι κάθε είδους χύτρα (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα μαείρισσα,η, 290), ο κοινός τέντζερης (κατσαρόλα). Είναι  μεγάλη κατσαρόλα η οποία δεν έχει χερούλια. Υπάρχουν διάφορα μεγέθη, αλλά κυρίως είναι αρκετά μεγάλες (Καρεκλά 2004, αδημοσίευτα στοιχεία). Είναι φτιαγμένη είτε με χαλκό είτε με πηλό (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα μαγείρισσα,η, 264).

Κυπριακή Ονομασία

Ελληνική Ονομασία

Ετυμολογία - Γλωσσικές Παρατηρήσεις

πληθ. οι μαείρισσες, υποκ. η μαειρισσούδα - γεν. της μαειρισσούδας, πληθ. οι μαειρισσούδες (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα μαείρισσα,η, 318)

Αλλού στην Κύπρο ονομάζόταν τσούκκα και αλλού πηννιάδα (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα μαείρισσα,η, 318).

Μαγείρισσα ονομάζεται και σήμερα η γυναίκα μάγειρας ((Γιαγκουλλής 2009, λήμμα μαγείρισσα,η, 264), καθώς και μαείραινα - πληθ. οι μαείραινες (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα μαείρισσα,η, 318).

Τρόπος Χρήσης Παρασκευή Τροφίμων

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία Χρήσης

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Κάθε νύφη έπρεπε να έχει για προίκα πριν το γάμο της ένα χαρτζίν [μεγάλο λέβητα σε μεγέθη από 40 μέχρι 50 ίντζες διάμετρο στη βάση], μια μεγάλη, μια μέτρια και μια μικρή μαείρισσαν με τα στουπώματα τους. Τα μεγέθη τους εξαρτιόνταν από τη 15 μέχρι 30 ιντζών διάμετρο της βάσης και είχαν σχέση με τα οικονομικά του πατέρα της νύφης, ως επίσης τις προβλέψεις που έκανε η μητέρα της με βάση την πείρα της στις χρήσεις και τις ανάγκες ενός νεοσύστατου νοικοκυριού. Η προίκα συμπεριλάμβανε επίσης δύο τηγάνια, ένα με νούρον [χειρολαβή] και ένα με δύο φκιά [χερούλια], ένα σινίν [ταψί] για τον φούρνο, δύο κουτάλες [μεγάλα κοχλιάρια], εκ των οποίων η μια ήταν τρυπητή, ως επίσης και ένα τάσιν [μικρή μεταλλική κούπα) που χρησίμευε στην καθημερινή πόση νερού. Σε κατοπινό στάδιο μπορούσε να μπει στο σπίτι και το καζάνιν [ο αποστακτήρας] με χάλκινο λουλλά [κάλυμμα] για παρασκευή της ζιβανίας, ως επίσης, επιπλέον τηγάνια της νισκιάς [της εστίας], λένες [λεκάνες] του πλυμμάτου και του λουμάτου [πλυσίματος και λουτρού], δίσκοι, μαγκάλι ή ακόμα και άλλα σκεύη διαφορετικών μεγεθών που πιθανόν να είχε ανάγκη η οικογένεια.
Τα σκεύη μεγάλης χωρητικότητας που έμπαιναν στη φωτιά, ήταν από χαλκό, διότι υπήρχε πάντοτε ο φόβος ότι τα πήλινα με το μεγάλο τους βάρος, όπως επίσης και εκείνο του περιεχομένου τους, δεν επέτρεπαν σήκωμα και μετακίνησή τους από τη φωτιά. Τα χάλκινα σκεύη, απεναντίας, ήταν άθραυστα, ελαφριά και ζεσταίνονταν γρήγορα. Επιπλέον, είχαν τόση μακροζωία που μπορούσαν να περάσουν άνετα από γενεά σε γενεά χωρίς πρόβλημα. Η κατασκευή τους από φύλλο χαλκού  ήταν αρκετά οικονομική και δεν απαιτούσε καμίνι με χυτήριο, όπως ο σίδηρος. 
Οι μάντη(δ)ες ήταν ειδικοί για το γάνωμα [επικασσιτέρωμα] των χαλκωματένων [χάλκινων] μαγειρικών σκευών, στα οποία περιλαμβάνονταν το χαρτζίν, οι μα(γ)είρισσες, τα τη(γ)άνια, οι κουτάλες κ.λπ. Οι μάντη(δ)ες στην Κύπρο ονομάζονταν επίσης γανωματζήδες και καλαϊτζήδες. Ο χαλκός και ο πηλός, μέχρι την περίοδο της Αγγλοκρατίας που άρχισε η σταδιακή εισαγωγή μαγειρικών σκευών σε αλουμίνιο, ανοξείδωτο σίδερο και αλειφτό ματέμιν (μαντέμι) από το εξωτερικό, ήταν τα αποκλειστικά υλικά με τα οποία γίνονταν όλα τα μεγειρικά σκεύη. Σε ό,τι αφορά τα σκεύη από χαλκό, όμως, αυτά δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν χωρίς γάνωμα, δηλαδή προκαταρκτική επικασσιτέρωση των εσωτερικών επιφανειών τους από τον καλαϊτζή. Χωρίς γάνωμα τα σκεύη ήταν πολύ τοξικά και τυχόν χρησιμοποίηση τους θα προκαλούσε τα γνωστά ανεπιθύμητα δεδομένα της τροφικής δηλητηρίασης, που μπορούσαν να οδηγήσουν στον θάνατο.
Οι μάντη(δ)ες, συνήθως όταν πήγαιναν, κατά τα παλιά χρόνια, από χωριό σε χωριό για να ασκήσουν το επάγγελμά τους, εγκαταστήνονταν πρόχειρα κάτω από τερατσιά [χαρουπιά] ή άλλο δέντρο, μέσα ή στις άκρες του χωριού. Μαζί με τη γυναίκα τους οργάνωναν τον χώρο για πρόχειρη διαμονή λίγων ημερών. Εκεί θα έμεναν μέχρι να γανώσουν τα αντζειά [σκεύη], που είχε ανάγκη όλο το χωριό. Τη συγκέντρωση των σκευών στο πρόχειρο εργαστήρι αναλάμβανε συνήθως η μάντισσα, η οποία γύριζε με μια σακούλα στον ώμο από σπίτι σε σπίτι και ρωτούσε αν οι ένοικοι είχαν τίποτε για γάνωμα. Μάζευε χαρτζιά, μαγείρισσες, τηγάνια, σινιά, σαάνια [κούπες], κουτάλες, κευκήρες [κουτάλες τρυπητές] και γενικά οποιοδήποτε σκεύος ήταν από χαλκό και είχε ανάγκη από γάνωμα. Για κάθε σκεύος που θα γανωνόταν, η μάντισσα υποβαλλόταν σε παζάρεμα της τιμής μέσα στην οποία συχνά κατάφερνε να συμπεριλάβει και κάποια είδη διατροφής, όπως ψωμί, αβγά, κότες, χαλλούμια, κρεμμύδια, κουκιά, φασόλια, ρύζι, αλεύρι, αλάτι, άχυρο για την τα(γ)ή των ζώων τους, και ίσως κανένα μεταχειρισμένο ρούχο ένδυσης.
Τα σκεύη δεν σημαδεύονταν για ν’ αναγνωρίζονται. Η μάντισσα ήξερε από το μέγεθος, τις χειρολαβές και την κατασκευή του αντζείου [αγγείου] από πιο σπίτι το είχε πάρει. Όλα τα σκεύη επιστρέφονταν, μετά το γάνωμα και πάλιν από τη μάντισσα, η οποία γνώριζε και έπρεπε να έχει καλή μνήμη και να θυμάται ποιος της έδωσε τι. Αν η νοικοκυρά δεν έμενε ικανοποιημένη για το γάνωμα, γινόταν ατέρμονη συζήτηση, η οποία μπορούσε να οδηγήσει και σε αναίρεση της προκαταρκτικής συμφωνίας, σε ό,τι αφορά την τιμή, από μέρους της πελάτισσας. 
Το τραγούδι του γανώμαντη:
«Είμαι τζαι γανώμαντης ξέρω τζαι γανώνω,
τες παλιομαείρισσες τες κασαμπαλλώνω
Μια κυρά μου εφώναζξεν από το παρκόνιν
Έλα ρε γανώμαντη κάμε μου τα σσιόνιν» (Ιωνάς 2001, 266-267, 273-275).

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Καρεκλά Κ. (2004), Παραδοσιακή οικοσκευή και διατροφή του χωριού Βατυλή (αδημοσίευτα στοιχεία).

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.

Ερευνητής / Καταχωρητής

Στάλω Λαζάρου, Τόνια Ιωακείμ, Αργυρώ Ξενοφώντος

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Σκεύη - εργαλεία

Μαγείρισσα, η
μαγείρισσα, μαείρισσα, τσούκκα, κλειστό μαγειρικό σκεύος

χαρτζ̆ίν (χαρτζίν), το
Χάλκινος λέβητας, χρήσιμος για οικιακές εργασίες.

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Καρεκλά Κ. (2004), Παραδοσιακή οικοσκευή και διατροφή του χωριού Βατυλή (αδημοσίευτα στοιχεία).

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τεχνικές παρασκευής τροφίμων

Μαγείρισσα, η
μαγείρισσα, μαείρισσα, τσούκκα, κλειστό μαγειρικό σκεύος

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
μα(γ)είρισσα,η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος μα(γ)είρισσα,η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
μα(γ)είρισσα,η