Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
γεωργικές ασχολίες,οι

Περιγραφή Τεχνικής
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Περιγραφή Τεχνικής

Περιγραφή τεχνικής

Σχεδόν όλες οι αγροτικές κοινότητες του νησιού εφάρμοζαν κάθε χρόνο την τακτική διαχωρισμού της γης σε δύο εναλλασσόμενα μέρη με σκοπό την αγρανάπαυση των μισών χωραφιών. Τα χωράφια που προορίζονταν για τη σπορά προετοιμάζονταν από το καλοκαίρι με καψαλίσματα και κάμωμα με το αλέτρι, έτσι που όσα χόρτα και όσες ποκαλάμες [στελέχη δημητριακών] υπήρχαν ως κατάλοιπα της προηγούμενης σοδειάς να γυριστούν και να εγκλωβιστούν μέσα στο χώμα για να μετατραπούν σε λίπασμα. Τα χωράφια που θα αφήνονταν για την αγρανάπαυση θα μετατρέπονταν σε βοσκότοπους και θα εμπλουτίζονταν με συστατικά από την κοπριά των αιγοπροβάτων. 
Όλα τα χωράφια, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που θα αφήνονταν σε αγρανάπαυση, έπρεπε να καλλιεργηθούν πριν τις βροχές, γιατί μια δυνατή βροχή πάνω σε χώμα που δεν γυρίστηκε παρασύρει μαζί της το επιφανειακό χώμα που εμπεριέχει και όλα τα θρεπτικά για τη γεωργία στοιχεία. Αντίθετα, όταν το χώμα είναι καλλιεργημένο, το νερό απορροφάται και αποθηκεύεται στο υπέδαφος χωρίς διάβρωση. Η σωστή πρόγνωση του καιρού έπαιζε σημαντικό ρόλο στον προγραμματισμό των γεωργικών εργασιών. Η σπορά με το όργωμα και το σαράκλισμαν [σπάσιμο των βώλων με ειδική σβάρνα] γίνονταν συνήθως σε δύο φάσεις. Μια τον Οκτώβρη, κατά την οποία οι γεωργοί έσπερναν ξερόβολα [χωρίς προκαταρκτική βροχόπτωση], και μια τον Ιανουάριο, όπου έσπερναν ξεφύτιλλα, δηλαδή με υγρό χώμα. Οι ακριβείς ημερομηνίες της σποράς επιλέγονταν σε σχέση με προβλέψεις, που γίνονταν το καλοκαίρι κατά τα μηναλλάγια. 
Κάποιοι από τους γεωργούς έκαναν την πρώτη πρόβλεψή τους στις 17 Ιουλίου που ήταν η γιορτή της Αγίας Μαρίνας, αλλά άρχιζαν τις παρατηρήσεις τους, σε ό,τι αφορά τα μηναλλάγια, τη νύκτα της 19ης Ιουλίου με πρώτο αντιστοιχούντα μήνα τον Σεπτέμβριο. Επέλεγαν την ημερομηνία αυτή διότι η 20η Ιουλίου είναι αφιερωμένη στον Προφήτη Ηλία που θεωρείτο ως ο εξουσιαστής των ανέμων κα κατ’ επέκταση και του καιρού, αφού με τους ανέμους έρχονται ή διώχνονται τα νέφη της βροχής. Υπήρχαν και άλλα πολλά σημάδια που εξετάζονταν για να προβλεφθεί ο καιρός, κυρίως κατά την εποχή της σποράς. Οι παλιοί συχνά είχαν για κύριο σημάδι καλής σοδιάς στην παραγωγή, τη συμπεριφορά του καιρού κατά τον μήνα Οκτώβριο και γι’ αυτό συνήθιζαν να λένε την παροιμία: «Αν βρέξει ο Οκτώβρης – πούλε σιτάριν τζαί γόραζε βούδκια, αν βκει ο Οκτώβρης όφτζαιρος- πούλε τα βούδκια τζαί γόραζε σιτάριν». Η παροιμία αυτή είχε την έννοια ότι αν έβρεχε τον Οκτώβρη, δηλαδή λίγο μετά τη σπορά των φαρράδων [του κριθαριού και της βρώμης] και πριν τη σπορά του σιταριού που θα γινόταν τον Ιανουάριο, τότε η παραγωγή θα πήγαινε καλά. Με τις βροχές του Οκτώβρη, αφενός θα βλάσταναν και θα αναπτύσσονταν τα κριθάρια και τα σιφφουνάρια [η βρώμη] και αφετέρου, η γη θα απορροφούσε αρκετό νερό για να μπορέσει να βλαστήσει και το σιτάρι που θα σπερνόταν αργότερα. Επομένως, αν έβρεχε τον Οκτώβριο, ο γεωργός θα είχε φαρρά για τα ζώα του και μπορούσε να πουλήσει τα αποθέματα σιταριού που είχε αποθηκευμένα για να αγοράσει βόδια και να προετοιμαστεί για τη μεγάλη συγκομιδή που θα ερχόταν. Αν όμως δεν έβρεχε τον Οκτώβριο, τότε προμηνυόταν ανομβρία και ο γεωργός έκανε καλά να πουλήσει τα βόδια, που δεν θα του χρειάζονταν, για να αγοράσει σιτάρι και να δημιουργήσει απόθεμα, ούτως ώστε να καλύψει τις ανάγκες σε ψωμί της οικογένειάς του. 
Πρώτη θέση στη σπορά είχαν οι φαρράες, δηλαδή το κριθάρι και το σιφφουνάρι, που κόβονταν πράσινα για σανό ή αφήνονταν να αναπτυχθούν και να θεριστούν. Δεύτερη θέση είχαν το σιτάρι, το ρόδι, ο βίκος και η φαβέττα (η λουβάνα). Δέκα-δεκαπέντε μέρες μετά τη σπορά των ξεφύτιλλων, δηλαδή μετά τα Δωδεκάμερα, ο γεωργός πήγαινε στα χωράφια νωρίς τα πρωινά και έχοντας τον ανατέλλοντα ήλιο απέναντί του κοίταζε κατά πόσο αυτά άρχιζαν να πρασινίζουν. Μετά είχε την έγνοια για το ξηλαψάνισμαν, δηλαδή την αφαίρεση του ζιζανίου λαψάνα για να μην σκεπαστεί το σπαρτό, αλλά και για να είναι καθαρός ο καρπός κατά την συγκομιδή. 
Στα τέλη του Γενάρη, οι γεωργοί έκαναν τον δίολον, δηλαδή το δεύτερο όργωμα για την προετοιμασία των χωραφιών στα οποία θα καλλιεργούνταν βαμβάκι, σουσάμι, μποστάνια, λουβιά και τζιγρίν (για την κατασκευή σκουπών). Για τη σπορά των τελευταίων ακολουθούσε, μέχρι και τον μήνα Φεβράρη, τρίτο όργωμα (τριόλισμαν), ώστε τα χωράφια να είναι έτοιμα για καλλιέργεια στις αρχές του Απρίλη. Το ρητό «Νιάσμαν τον Γενάρη τζαι Δίολον τον Μάρτη» είναι σχετικό και εννοεί ότι γινόταν η πρώτη καλλιέργεια τον Ιανουάριο και το όργωμα τον Μάρτιο, και δεν λαμβάνεται υπόψη το κάμωμα που έγινε τον Οκτώβριο για να ανοίξει, να αεριστεί, να μαλακώσει και να έχει περισσότερη απορροφητικότητα το χώμα. 
Όπως κάθε εργασία έτσι και η σπορά άρχιζε με θρησκευτική τελετή. Στις 3 Νοεμβρίου, εορτή του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου, που στην Κύπρο θεωρείται ως η εορτή του Αγίου Γεωργίου του σπόρου, ο γεωργός, έπαιρνε στην εκκλησία σπόρους σιταριού για να καθαγιαστούν και να τους μεταφέρει στη συνέχεια στα υποστατικά του για να ανακατέψει με αυτούς που θα χρησιμοποιούσε για τη σπορά του έτους. Σε μερικά χωριά, ο ιερέας μετέβαινε ο ίδιος στα σπίτια των γεωργών, μετά τη λειτουργία, κα καθαγίαζε το σπόρο με αγιασμό, που έπαιρνε μαζί του από την εκκλησία. Για το σκοπό αυτό οι γυναίκες των γεωργών φρόντιζαν να έχουν πρωτύτερα τους σπόρους μέσα σε κούπα που τοποθετούσαν πάνω στο τραπέζι.
Ο κ. Χατζηγιάννης Καγιάτου (από Αγία Τριάδα Αιγιαλούσης, γεννηθείς στις αρχές του 20ου αιώνα, Λαογρ. Αρχείο Τ. 280/9, Χφ. 169, 82) αναφέρει: «Πρώτα έπρεπεν να βρέξει (για) να ξηχορτίσουν τα χωράφια. (Έπρεπε) να τα ξηλώσουμεν τζι’ έτσι ν’ αρκινίσουμεν σποράν- εν είσσεν λιπάσματα. Στις 14 του Σεπτέμβρη δεν παίρνουμεν σιτάριν στην εκκλησία. Ελέγαμεν κάποτε: «Νιόβρην τζι’ αν το ‘ βρει, τον Διτζέβρην δικαιοσύνη, τζι’ η τζυρά μου αμπαλαστροσύνη σαν το καθαρόν ασήμιν». Δηλαδή έπρεπε ναν δίτζαιος [πυκνός] ο σπόρος τον Δεκέμβρην, να κρατεί ούλλην την γην. Τον Νιόβρην αν ήτουν τζι’ ανάρκος ο σπόρος αδέλφωννεν. Η γεωργία εν τζαι θέλει πολλύν σσειμώναν. Εις τες 17 Ιαννουαρίου, του Αγίου Αντωνίου εσπέρναμεν πολλές φορές» (Ιωνάς 27, 37-39, 45-47).

Κυπριακή Ονομασία

Ελληνική ονομασία

Ετυμολογία - Γλωσσικές Παρατηρήσεις

Μέθοδος Επεξεργασίας Γεωργική / Αλιεία/ Κτηνοτροφία

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία χρήσης

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Μηναλλάγια ονομαζόταν η χρονική περίοδος 12 ημερών (μια κάθε μήνα) που άρχιζε στις τρεις Αυγούστου και τέλειωνε το δεκαπενταύγουστο. Οι πρώτες τρεις μέρες του Αυγούστου θεωρούνταν ως κακαουσκιές [άσχημες] και γι’ αυτό το μέτρημα άρχιζε με τη φράση «Άουστος τζαι π’ Άουστος τζαι πάλε αρχές του Αούστου» και έτσι αυτές αφορούσαν το χωρίς καμιά καλλιέργεια μήνα του Αούστου του κάθε έτους. Οι παρατηρήσεις για το Σεπτέμβριο και τους άλλους μήνες που ακολουθούν άρχιζαν στις 4 Αυγούστου και αναλογούσαν μια μέρα για τον κάθε μήνα. Οι παρατηρήσεις βασίζονταν κατά κύριο λόγο πάνω στην παρουσία νεφών στον ουρανό και την ύπαρξη υγρασίας μέσα στην ατμόσφαιρα. Οι μήνες που ενδιέφεραν τους αγρότες ήταν αυτοί που είχαν σχέση με την καλλιέργεια, το Φθινόπωρο και ο Χειμώνας. Μερικοί δεν παρατηρούσαν απλώς τον ουρανό και γενικά τον καιρό της ημέρας, αλλά έβαζαν κατά τις νύκτες και φύλλα συκιάς ή συκαμιάς (ένα κάθε βράδυ), τα οποία εξέταζαν προσεκτικά το επόμενο πρωί για να δουν αν είχαν πάνω τους ίχνη υγρασίας. Ανάλογα με το αν είχαν ίχνη υγρασίας και με το πόση ήταν η ποσότητα υγρασίας που προσκολλούνταν σε αυτά, προέβλεπαν κατά πόσο ο ανάλογος μήνας θα έφερνε βροχές και ποια θα ήταν η ποσότητα του νερού. Μερικοί, στην περιοχή της Καρπασίας, για να είναι πιο ακριβείς στις προβλέψεις τους, έβαζαν ένα κουτάλι άλας πάνω στο κάθε φύλλο. Αν το άλας έλιωνε κατά τη διάρκεια της νύκτας, τότε ο αντίστοιχος μήνας θα ήταν πολυόμβριος, αν έλιωνε το μισό, μεσόμβριος και αν δεν έλιωνε καθόλου ανόμβριος (Ιωνάς 2001, 37-39).

Όταν ο γεωργός θα αναχωρούσε για να αρχίσει εργασία στο χωράφι, η νοικοκυρά έκανε το απαραίτητο κάπνισμα με τα φύλλα της ελιάς για να φύγει ο φθόνος και να πάνε όλα καλά. «Όταν ήταν ν’ αρχίσουμεν να βάλλουμεν σσερικόν για το θέρος επιάνναμεν εργάτες την Κυριακήν τζι’ εξεκινούσαμεν Κυριακήν δείλης για το χωράφιν. Επαίρναμεν τρόφιμα, τα ζώα μας, τες φασούλες, κορύπες και άλλα χρεώδη. Πριν να ξεκινήσουμεν καπνίζαμεν με ελιά. Βάλλουμε κάρβουνα στο καπνιστήρι τζαι βκαίνουμεν στην αυλή του σπιτιού και καπνίζουμε πρώτα τον Θεό τζαι λέμεν: «Θυμίαμα σας σπιτιού και καπνίζουμε πρώτα τον Θεό τζαί λέμεν: «Θυμίαμα σας προσφέρω Χριστέ ο Θεός. Κατάπεμψόν υμίν την θείαν χάριν και την ευλογίαν σου». Ύστερα μπαίννουμεν έσσω, γυρίζουμεν τζαι καπνίζουμεν όλα τα δωμάτια και κατόπιν τα ζώα, τους αρκάτες και όλους τους άλλους. Χύνουμεν τα κάρβουνα στην νισκιά. Εβάλλαμεν τον σταυρόν μας, παίρναμεν τα ζώα και ξεκινούσαμεν. Στον δρόμο αν ευρίσκαμε κανένα και μας ρωτούσε «που πάτε», χωρίς ν’ αναφέρει το «που πάεις αν θέλει ο Θεός», κακοβάλλαμε ότι κάτι θα μας συμβεί. Όταν κάμνουμεν αρχήν να θερίσουμεν, βάλλουμεν τον σταυρόν μας τζαι λαλούμεν «έλα η δύναμις σου, Θεέ μου, τζαι να μας βοηθήσει τζι εμάς τζαι τον κόσμο ούλλον. Βκάλλουμεν έναν αντακούδιν για τον μάγειραν…»
Κάθε εργασία έπρεπε να αρχίσει με τη φράση: «έλα η δύναμις σου Θεέ μου» και το ταυτόχρονο σταυροκόπημαν (κάνοντας το σταυρό τους). Η δύναμη του Θεού και ο σταυρός θεωρούνταν ως τα πιο δυνατά μέσα για εξασφάλιση της αναγκαίας προστασίας από τη βασκανία και την κακή ώρα.
Ο κ. Χαράλαμπος Σιαπλή  (Πάχνα, 1970) αναφέρει: «Το χρήμαν την εποχήν τζείνην ήταν πολύτιμον. Όποιος εβάσταν μιαν λίραν στο πουντζίν ήταν ππασιάς. Όταν έθελες κάτι ν’ αγοράσεις εγίνετουν ανταλλαγή πραγμάτων. Έθελες κάτι ν’ αγοράσεις εγίνετουν ανταλλαγή πραγμάτων. Έθελες χαλλούμια – εδίας σιτάριν, κριθάριν… Την εποχήν τζείνην δεν υπήρχαν παντοπωλεία ή μπακκάλλικα. Τα τρόφιμα τα φέρναμεν που την Λεμεσόν, όταν επηγαίνναμεν με τα κτηνά να πουλήσωμεν κρασιά τζαι άλλα γεννήματα. Επίσης που τα παναΰρκα μας, που ήταν η Χρυσορογιάτισσα, ο Άις Νεόφυτος, ο Τζύκκος, ο Άις Λουκάς στα Κούκλια της Πάφου. Επηαίνναμεν στο παναΰριν τους Αγίους Αναργύρους στ’ αμμάτιν. Εππιάνναμεν νερόν τζαι ραντίζαμεν τ’ αμπέλια μας. Ελέαν ότι το νερόν τζείνον εφελούσεν για τον φτόνον -το αμμάτιν που λαλούμεν. Τα ταξίδκια μας ήταν ομαδικά (παρέες) με τα κτηνά, βόρτους τζαι μούλες […] Μέσα στο ισάτσιν εβάλλαμεν το ψουμίν τζαι το φαΐν μας. Εβάλλαμεν τζαι το σκουτάβλιν μας ή το κολοκούιν το πλουμιστόν με το κρασίν ή την ζιβανία […]» (Ιωνάς 2001, 65-67).

Βιβλιογραφικές αναφορές

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Ερευνητής / Καταχωρητής

Τόνια Ιωακείμ, Αργυρώ Ξενοφώντος

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τεχνικές παρασκευής τροφίμων

Προετοιμασία χωραφιού για σπορά

σπορά,η

Σχετικό Περιεχόμενο - Τρόφιμα

Σπορά, Θερισμός, Παραδόσεις Ζώδιας

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
γεωργικές ασχολίες,οι

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος γεωργικές ασχολίες,οι

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
γεωργικές ασχολίες,οι