Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
Παραμονή Πρωτοχρονιάς

Περιγραφή Σιτηρεσίου - Γευμάτων
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Περιγραφή Σιτηρεσίου - Γευμάτων

Περιγραφή Σιτηρεσίου

Κάθε οικοδέσποινα συνήθιζε να παρασκευάζει από την προηγούμενη ημέρα της Πρωτοχρονιάς χριστόψωμα, κουλλούρια, γεννόπιττες, δάκτυλα ή κούμουλλα και γρισταρκές [λεπτές κυλινδρικές λωρίδες ζύμης με σησάμι σε σχήμα κύκλου, διασταυρώμενες από άλλες τέτοιες]. Απαραιτήτως έπρεπε να κατασκευάσει και τη βασιλόπιττα, ή γεννόπιττα, μεγάλο δηλαδή άρτο με διακόσμηση και σησάμι στην επιφάνεια. Μέσα στη βασιλόπιττα έκρυβαν νόμισμα για το τυχερό του έτους (Παπαχαραλάμπους 1965, 163-164). Την τοποθετούσαν στο τραπέζι μαζί με σπόρους σιτηρών (τους οποίους έψηναν για τα κόλλυβα των Φώτων, με τα οποία μνημόνευαν τους πεθαμένους τους), λάδι, κρασί κ.λπ. και το πουγγί του οικοδεσπότη για να τα ευλογήσει ο Άγιος Βασίλης (Παπαχαραλάμπους 1965, 167-168).
Κατά τη δύση του ήλιου ετοιμάζονταν τα «ξεροτήανα» [λουκουμάδες], στα οποία έβαζαν μέλι και τα έριχναν στο δώμα για «φάνε οι πεθαμμένοι», πράγμα που ενισχύει την άποψη ότι οι σκαλαπούνταροι [καλικάντζαροι], οι οποίοι κατά τις ημέρες αυτές του Δωδεκαημέρου κινούνται ελεύθερα, είναι ψυχές, οι οποίες για διάφορους λόγους έγιναν σκαλαπούνταροι (Παπαχαραλάμπους 1965, 164). Επίσης, τη νύχτα έκοβαν «ξεροτήανα» σε μικρά τεμάχια, τα οποία αναμίγνυαν με κόλλυβα και τα έριχναν στη φάτνη των βοδιών τους, αφού προηγουμένως άναβαν κεριά πάνω στα κέρατά τους. Υπήρχε η αντίληψη ότι τα βόδια συνομιλούσαν μεταξύ τους, λέγοντας: «φάτε, να φάμεν τζ̆' έν' 'πού τον κόπον μας» (Παπαχαραλάμπους 1965, 168).
Τη νύχτα του Αγίου Βασιλείου, μετά το δείπνο, όλα τα μέλη της οικογένειας προσπαθούσαν διά της εμπυροσκοπίας να διαγνώσουν την τύχη τους για το νέο έτος. Για τον σκοπό αυτό έπαιρναν φύλλα ελιάς (με τα οποία στόλιζαν τις πόρτες των σπιτιών τους για την αποτροπή των καλικαντζάρων), κάθονταν γύρω από εστία με αναμμένα κάρβουνα και τα έριχναν με τη σειρά πάνω, παρακαλώντας τον Άγιο Βασίλη να φανερώσει την τύχη τους. Τα παιδιά μανετεύονταν για την αγάπη των γονιών τους και το αντίστροφο, ενώ οι νέοι μαντεύονταν σχετικά με τις ερωτικές τους ονειροπολήσεις (Παπαχαραλάμπους 1965, 163-164, 167).

Διαφοροποίηση ανάλογα με το δημογραφικό προφίλ

Σε παλαιότερες εποχές, κάθε οικοδέσποινα έπρεπε να ετοιμάσει «τον Βασίλη» (Φρέναρος, Μουτουλάς), η μαντεία του οποίου θεωρείτο απαραίτητη για τις προβλέψεις των νεαρών κοριτσιών για το νέο έτος. Δεκαπέντε μέρες προηγουμένως έβαζαν σε ένα επιτραπέζιο σκεύος σπόρους σιτηρών, τους οποίους ράντιζαν τακτικά, για να βλαστήσουν. Τη νύχτα του Αγίου Βασιλείου τοποθετούσαν «τον Βασίλη» στο τραπέζι, στο οποίο έβαζαν αναμμένο καντήλι, φιάλη κρασιού και λαδιού, γλυκίσματα, κόλλυβα κ.λπ. Οι σπόροι βλάσταναν από την υγρασία και από την καλή ή κακή βλάστηση αυτών συμπέραιναν μαντείες για το νέο έτος. Έπειτα, τους φύτευαν στο καλύτερο τους χωράφι. Σε μερικά χωριά της Κύπρου (Κακοπετριά) τους σπόρους του «Βασίλη» τους σκόρπιζαν από την ημέρα του αγίου Σπυρίδωνος πάνω σε θρουμπίν [θυμάρι], με το οποίο σκέπαζαν το στόμιο της στάμνας, η οποία περιείχε το πόσιμο νερό.

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία

Συμπληρωματικά Στοιχεία

«Η βασιλόπιττα ήτουν στροντζυλή με σησάμιν πάνω τζι εβάλλαμεν σελίνιν μέσα. Εμαειρεύκαμεν κριάς με τες πατάτες τζαι το κολοκάσιν τζι ήταν να βάλουμεν τζιαι του Βασίλη, τζιαι πότσαν [μπουκάλι] που το κρασίν τζιαι καντήλαν με κρασίν τζι έναν πιάτον κόλλυφα για να φάει τζι ο Βασίλης. Ο σπιτάουρος [ο ιδιοκτήτης του σπιτιού] έβαλλεν το τσεντίν [πορτοφόλι] του κοντά στα φαγιά που εβάλλαμεν για τον Βασίλην για να βλοήσει τα ριάλια. Που ψήννουμεν τα κόλλυφα, εφκάλλαμεν άμα νέιν μισοψηχούν τζι εκουτσιούσαμεν [βάζαμε] τα βούθκια τζιαι τες κουέλλες. Την ώραν που επλυννίσκαμεν το σιτάριν που ήτουν να βράσουμεν τα κόλλυφα, εβάλλαμεν λλίον πας στο θρουμπίν της κούζας [πήλινη κανάτα νερού] που ήτουν ο Βασίλης τζιαι τζείνον εβλάσταν τζι επαίρναμεν το τες δεκαεφτά του Γεννάρη, τ’ Αγιαντωνιού, στα χωράφκια τζι εφυτεύκαμεν το. Τες μέρες τούτες εγυρίζασιν οι μιτσιοί τους φτωχούς που σπίτιν του σπιθκιού για να τους δώσουν σιτάριν να κάμουν κόλλυφα. Έναν ττενεκκέν σιτάριν τζι είχαν τζιαι την κουταλούν μέσα, τζι έρκετουν ένας ένας τζι εβάλλαμεν του μιαν κουταλούν τζι επήαιννεν. Είσιεν φτώσειαν πολλήν τότες. Έρκουνταν τζι οι δκιακονητάες [ζητιάνοι] ούλλον τον χρόνον. Εδιούσαν τους κανέναν κάρτον ψουμίν, πατάτες, κρομμύθκια τζιαι αβκόν» (Μαυροκορδάτος 2003, 352).

Βιβλιογραφικές αναφορές

Μαυροκορδάτος Γ. Ι. (2003), Δίκωμο: Το χθες και το σήμερα, Λευκωσία.

Παπαχαραλάμπους Γ. Χ. (1965), Κυπριακά ήθη και έθιμα, Δημοσιεύματα Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών, 3, Λευκωσία.

Ερευνητής / Καταχωρητής

Σάββας Πολυβίου, Αργυρώ Ξενοφώντος

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Συνταγές

Βασιλόπιττα ή βασιλοπούλλα
"...κόβεις το ζυμάρι και πάνω στην σανιδιά του δίνεις ένα στρογγυλό σχήμα. Στο σημείο αυτό προσθέτεις το φλουρί το οποίο τυλίγεις σε βρεγμένη ψαρόκολλα για να μην βγει άγιωμα στη ζύμη σου." (Φλουρού Παρπούνα, Λύση Αμμοχώστου)

Γεννόπιττες
Παραδοσιακά, μεγάλα ψωμιά των Χριστουγέννων. Οι γεννόπιττες διακοσμούνταν συνήθως με σταφίδες ή με διάφορα "πλουμιά" (σχέδια, μοτίβα). Χαρακτηριστικότερο "πλουμί" ήταν ο σταυρός, καμωμένος από λωρίδες ζυμαριού.

Κούμουλλα
Τα κούμουλλα φτιάχνονταν σε διάφορες εορταστικές περιστάσεις, όπως τα Χριστούγεννα και οι ονομαστικές εορτές. Σε ορισμένες περιοχές προσφέρονταν για το κάλεσμα στο γάμο, ενώ συνδέονταν κατεξοχήν με τα έθιμα της γέννησης, αφού παρασκευάζονταν για να προσφερθούν ως κεραστικό για το νεογέννητο.

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Μαυροκορδάτος Γ. Ι. (2003), Δίκωμο: Το χθες και το σήμερα, Λευκωσία.

Παπαχαραλάμπους Γ. Χ. (1965), Κυπριακά ήθη και έθιμα, Δημοσιεύματα Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών, 3, Λευκωσία.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τρόφιμα

Άι Βασίλης,ο
Ψωμί ή πίτα της Πρωτοχρονιάς.

Γεννόπιττες
Ψωμιά των Χριστουγέννων. Οι γεννόπιττες είχαν στρογγυλό σχήμα και μέγεθος λίγο μεγαλύτερο από αυτό των ψωμιών. Τις στόλιζαν (πλούμιζαν) με μικρά φύλλα, μικρά σταυρουδάκια κλπ.

κούμουλλα,τα
Κυβικά παξιμάδια: που ετοίμαζε κάθε υποψήφια μητέρα ως κεραστικό για το νεογέννητο / που προσφέρονταν στους γάμους / που παρασκευάζονταν τα Χριστούγεννα.

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
Παραμονή Πρωτοχρονιάς

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος Παραμονή Πρωτοχρονιάς

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
Παραμονή Πρωτοχρονιάς