Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
αλώνισμαν,το

Τα ζώα έσερναν τη δουκάνη κυκλικά, για ώρες, πάνω από τα δεμάτια. Ο γεωργός, τον οποίο ονόμαζαν αλωνευτή, έβαζε μια καρέκλα και καθόταν πάνω στη δουκάνη.

Το αλώνισμα του σιταριού με τη δουκάνην. <br/> Πηγή: Λαζαρίδης 2007, 190.

Περιγραφή Τεχνικής
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Περιγραφή Τεχνικής

Περιγραφή τεχνικής

Μετά τον θερισμό, το σιτάρι ή κριθάρι μαζευόταν σε δέσμες και δενόταν σε δεμάτια. Στη συνέχεια, μεταφερόταν στα αλώνια. Τα αλώνια ήταν ισοπεδωμένα χωράφια, κάποτε στρωμένα με ίσιες σιδερόπετρες πλακωτές. 
Τα δεμάτια λύνονταν και τα στάχια σκορπίζονταν στο αλώνι. Έστρωναν και κατάσσιζαν, δηλαδή σκορπούσαν, τα δεμάτια σε πάχος δύο ποδιών και μετά τα ανακάτωναν με τα δεκράνια [ξύλινα εργαλεία που έμοιαζαν με κτενιά, με δύο μόνο διχάλια].
Στη συνέχεια, έδεναν με σχοινιά σ' ένα γαϊδούρι τη βουκάνη ή δουκάνη, που αποτελείτο από δύο πλατειές σανίδες, ενωμένες κατά μήκος. Στην κάτω επιφάνεια έφεραν σε σειρές και σε απόσταση μιας ίντζας κοφτερές αδκιακόπετρες ή τσακμακόπετρες, δηλαδή σκληρές, μικρές πέτρες. Οι αδκιακόπετρες εφαρμόζονταν μέσα σε ειδικές σχισμές που χάραζαν πάνω στο ξύλο. Τις αδκιακόπετρες ή αδκιάτζια, τις έπαιρναν από πέτρες σκληρές που τις έσπαζαν με το ματσίν [βαρύ σφυρί]. 
Τα ζώα έσερναν τη δουκάνη κυκλικά, για ώρες, πάνω από τα δεμάτια. Ο γεωργός, τον οποίο ονόμαζαν αλωνευτή, έβαζε μια καρέκλα και καθόταν πάνω στη δουκάνη. Πίσω από την καρέκλα υπήρχε ένα δοχείο, συνήθως παλιός τενεκές του πετρελαίου, όπου έβαζαν τις	«τσίλιες», δηλαδή τα κόπρια των ζώων μαζεύοντάς τα με ένα μικρό εργαλείο (φτυάρι) για να μην μπαίνουν στο μάλαμα, δηλαδή στα κατακομμένα σπαρτά. Ο αλωνευτής καθοδηγούσε το γαϊδούρι και περνούσε πολλές φορές πάνω από τα στάχυα μέχρι που γίνονταν ένα μείγμα σπόρων και άχυρου. Μετά το κατάκομμα του σπαρτού με τη δουκάνη έπρεπε γυρίσουν το μάλαμα με τα δεκράνια [δικράνια] και συνέχιζαν το αλώνισμα για να κοπεί καλά και το σπαρτό που γύρισαν. Πρόσθεταν κι άλλα δεμάτια και συνέχιζαν το αλώνισμα μέχρις ότου γίνει «ψιλό» το μάλαμα, δηλαδή κομμένο σε μικρά κομμάτια. Ακολουθούσε το ανέμισμα (Δημοτικό Σχολείο Αγίας Βαρβάρας 1991, 59-60, Πίπης 2000, 102-103).
 
Σύμφωνα με τον Ι. Ιωνά, μετά το θέρος (το θερισμό), όλα τα δεμάτια μεταφέρονταν στο αλώνι  για το αλώνεμαν ή τον αλωνευτόν. 
Το αλώνι καθαριζόταν προηγουμένως από τις πέτρες και τα σούφια (ξηρά φύλλα), που είχαν συσσωρευτεί κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Τα δεμάτια μεταφέρονταν ένα- ένα από το σωρό και αφού λυνόταν το δεματικόν, τα σκόρπιζαν με τη βοήθεια των (δ)ικρανιών (μεγάλων διχαλωτών κονταριών) και των θερνατζιών σε όλη τη διάμετρο του τσακκιλωμένου (λιθόστρωτου) δαπέδου (της κατασσής) του αλωνιού. Η εργασία, αρκετά επίπονη, γινόταν στο προσήνεμο αλώνι με το πλακόστρωτο και με τη βοήθεια της δουκάνης. Αφού όλα ήταν έτοιμα, δηλαδή η επίστρωση του αλωνιού με ανοιγμένα δεμάτια, το ζέξιμο των βοδιών (η τοποθέτηση του ζυγού πάνω στο σβέρκο των βοδιών) και το δέσιμο της δουκάνης πάνω στο ζυγό, άρχιζε το αλώνεμαν ή ο αλωνευτός (το αλώνισμα). Σ’ όλη τη διάρκεια του αλωνίσματος δεν έπρεπε να βλαστημήσει κανένας διότι θα χανόταν η ευλογία.
Έπρεπε να συσσωρευτεί ένα-ενάμισι πόδι πάχος απλωμένων σταχυών. Ο αλωνεύτης στεκόταν, ή καθόταν σε καρέκλα, πάνω στη δουκάνη που έσυραν τα βόδια (ή τα μουλάρια) σε συνεχείς γύρους εντός της περιφέρειας του αλωνιού προσέχοντας να κόβουν μέσα-μέσα και από το κέντρο του αλωνιού. Κρατούσε με το ένα του χέρι τα ζευκαρικά (ηνία) και στο άλλο την σσιττόβερκαν, δηλαδή τη βέργα με το σσιττίν (το κεντρί στο ένα άκρο) για να προωθεί και να καθοδηγεί τα ζώα. 
Η ζεξιά ή τα ρέτινα των βοδιών που έσερναν τη δουκάνη είχε και αυτή την τέχνη της. Ένα τετράδιπλο σχοινί, που περνούσε από την τρύπα του μπροστινού μέρους της δουκάνης κατέληγε στο ζυγό για ν’ αρπαχτεί με την κατσούναν, το αγκιστρωτό σίδερο που υπήρχε από το ζυγό. Η δεξιά έπρεπε να έχει αρκετό μήκος ώστε η δουκάνη καθώς σερνόταν να μην κτυπά στα πόδια των βοδιών. Αν στη θέση των βοδιών χρησιμοποιούντο γαϊδούρια (που ήταν πιο μικρός από αυτό των βοδιών), η ζεξιά δεν ήταν η ίδια. Πιανόταν, περνώντας από τις δύο πλευρές και των δύο ζώων, στις θηλιές του λαιμού τους. Τα τέσσερα σχοινιά (ένα για κάθε μια μεριά των δύο ζώων) περνούσαν από δύο κεφαλωτά στις άκρες ξύλα, ένα μικρό μπροστά για τα σχοινιά της ζεξιάς στην έξω μεριά των ζώων και ένα μεγάλο πιο πίσω, για τα σχοινιά της ζεξιάς στην έξω μεριά των ζώων. Από τη μέση του μικρού κεφαλωτού ξύλου ξεκινούσαν δύο κομμάτια πισκιάς (ιμάντας από ραφτό δέρμα που είχε γέμιση από τρίχα αίγας), που συνδέονταν με τα άκρα του άλλου (του πιο μεγάλου κεφαλωτού ξύλου). Ένα άλλο κομμάτι πισκιάς συνέδεε το μέσο του μεγάλου κεφαλωτού ξύλου με την τρύπα της δουκάνης. 
Το μάλαμα (τα άχυρα μαζί με τον καρπό) έπρεπε να γυριστεί δυο και τρεις φορές με τα θερνάτζια, ούτως ώστε τα στάχυα να κατατεμαχιστούν τέλεια κάτω από το συνεχές πέρασμα της δουκάνης. Συνέχιζαν την εργασία, προσθέτοντας λίγα-λίγα τα ανοιγμένα δεμάτια μέχρι που να τελειώσει το αλώνεμαν του δημητριακού και ν’ αρχίσει το αλώνισμα ενός άλλου. Αν περνούσε κάποιος κατά τη διάρκεια της εργασίας από το αλώνι, τότε έκανε τη γνωστή για όλες τις γεωργικές εργασίες ευχή: «καλήν ευλο(γ)ίαν» και ο ιδιοκτήτης του έδινε τη στερεότυπη απάντηση: «Αμήν – να (δ)ώκει ο Θεός» (Ιωνάς 2001, 51-58).

Κυπριακή Ονομασία

Ελληνική ονομασία

Ετυμολογία - Γλωσσικές Παρατηρήσεις

Ο γεωργός στο αλώνισμα ονομαζόταν αλωνευτής.

Μέθοδος Επεξεργασίας Γεωργική / Αλιεία/ Κτηνοτροφία

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία χρήσης

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Το αλώνι ήταν κυκλικός επίπεδος χώρος, του οποίου το δάπεδο ήταν καλυμμένο με πέτρινες πλάκες και είχε χαμηλό πετρόκτιστο περιτείχισμα. Υπήρχαν όμως περιπτώσεις που το δάπεδο του αλωνιού δεν ήταν καλυμμένο με πλάκες και γι’ αυτό δύο τρεις μέρες πριν την έναρξη του αλωνίσματος αυτό ποτιζόταν με νερό για να γίνει συμπαγές. Η διάμετρος του αλωνιού δεν ήταν σταθερή και μπορούσε να είναι από πέντε μέχρι δεκαπέντε μέτρα. Το αλώνι ήταν ιδιοκτησία του αγρότη ή κοινοκτημοσύνη του γένους στο οποίο ανήκε. Ο τόπος όπου ήταν εγκατεστημένο το αλώνι ήταν πάντοτε καλά επιλεγμένος, ούτως ώστε να δέχεται την όσο το δυνατό περισσότερη πνοή ανέμων και να είναι αποτελεσματικό στο ανέμισμα [το λίχνισμα], που θα ακολουθούσε το αλώνισμα (Ιωνάς 2001, 55 και 57).

Βιβλιογραφικές αναφορές

Δημοτικό Σχολείο Αγίας Βαρβάρας (1991), Η Αγία Βαρβάρα, Λευκωσία.

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Λαζαρίδης Σ. (επιμ.) (2007), Φωτογραφίες, Πολιτιστικό Κέντρο Τράπεζας Marfin Laiki, Λευκωσία.

Πίπης Χ. (2000), Αργάκι: 1800-1974, Ι. Γ. Κασουλίδης & Υιός Λτδ, Λευκωσία.

Ερευνητής / Καταχωρητής

Ελένη Χρίστου, Τόνια Ιωακείμ, Πετρούλα Χατζηττοφή, Αργυρώ Ξενοφώντος

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Σιτηρέσιο

Δημητριακά, Φρούτα και Λαχανικά στην Κύπρο τον 16ον αι.

Ελαιόλαδο, δημητριακά και άλλα φυτικά είδη στη διατροφή των Κυπρίων τα προϊστορικά και αρχαία χρόνια

Σχετικό Περιεχόμενο - Σκεύη - εργαλεία

αγκουράς,ο
Ξύλο που συνδέει τη βουκάνη με τον ζυγό.

αδκιάτζ̆ιν (αδκιάτζιν),το
Τα αδκιάτζια χρησιμοποιούνταν στη διαδικασία του αλωνίσματος.

ακάιν,το
Σιδερένιος ή ξύλινος κρίκος στα άκρα του αρότρου.

δουκάνη,η
Εργαλείο για το λιάνισμα των δημητριακών. Χρησιμοποιείται στο αλώνισμα.

δρεπάνιν,το
Δρεπάνι ή δρέπανος ή δρεπάνη: εργαλείο που χρησιμοποιείται στον θερισμό για τη συγκομιδή καρπού.

θερνάτζ̆ιν (θερνάτζιν) - πενταόντιν,το
Εργαλείο για το αλώνισμα.

Πρώτη κυπριακή αλωνιστική μηχανή

Χρειώδη γεωργού
Επισυνάπτεται κείμενο με διάφορα εργαλεία που ήταν απαραίτητα για τον γεωργό: Ξυστούρης Σ. (1980) 286-292.

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Δημοτικό Σχολείο Αγίας Βαρβάρας (1991), Η Αγία Βαρβάρα, Λευκωσία.

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Λαζαρίδης Σ. (επιμ.) (2007), Φωτογραφίες, Πολιτιστικό Κέντρο Τράπεζας Marfin Laiki, Λευκωσία.

Πίπης Χ. (2000), Αργάκι: 1800-1974, Ι. Γ. Κασουλίδης & Υιός Λτδ, Λευκωσία.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τεχνικές παρασκευής τροφίμων

αγκαλιαρκά,η
Η εργάτρια που δένει δεμάτια.

αλώνισμαν,το
Τα ζώα έσερναν τη δουκάνη κυκλικά, για ώρες, πάνω από τα δεμάτια. Ο γεωργός, τον οποίο ονόμαζαν αλωνευτή, έβαζε μια καρέκλα και καθόταν πάνω στη δουκάνη.

ανέμισμαν,το
Πέντε - έξι εργάτες, οι ανεμιστάδες, ανέβαιναν στον σωρό και λίχνιζαν πρώτα με τα τσαττάλια. Όταν χώριζε λίγο το σιτάρι από το άχυρο χρησιμοποιούσαν τα θερνάτζια και στο τέλος όταν βαρούσε ο σωρός, γιατί είχε φύγει το πιο πολύ άχυρο, χρησιμοποιούσαν τα ξυλόφκυαρα.

θέρος,το
Το θέρισμα.

όργωμα,το

Προετοιμασία χωραφιού για σπορά

Σχετικό Περιεχόμενο - Τρόφιμα

Δημητριακά, παραγωγή και εισαγωγή κατά τον 19ο αιώνα
Ζήτηση και τιμές σιταριού, κριθαριού και ριζιού το 1884

Δημητριακά, Φρούτα και Λαχανικά στην Κύπρο τον 16ον αι.

Δημητριακά και ψωμιά κατά τον 18ον αι.
"Περί των της τροφής", αναφορά του Αρχιμ. Κυπριανού (1788) στο βιβλίο του "Ιστορία Χρονολογική της Νήσου Κύπρου" στα είδη των δημητριακών που καλλιεργούντο και καταναλώνονταν τον 18ον αιώνα.

Σπορά, Θερισμός, Παραδόσεις Ζώδιας

Σχετικό Περιεχόμενο - Χώροι Παραγωγής - Διάθεσης

αλώνιν,το

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
αλώνισμαν,το

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος αλώνισμαν,το

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
αλώνισμαν,το