Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
κόσ̆σ̆ινον (κόσσινον),το

Το κόσκινο.

Κόσκινο. Copyright Δημοτικό Σχολείο Ορούντας (1993) Η Ορούντα, 73

Ονομασία - Χρήσεις
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Ονομασία - Χρήσεις

Περιγραφή Σκεύους / Εργαλείου

Τα κόσκινα τα φτιάχνουν με ξύλο και λαμαρίνα και έχουν στρογγυλό σχήμα. Γύρω γύρω είναι το κύλο και στη βάση είναι τοποθετημένη η λαμαρίνα. Πάνω στην λαμαρίνα υπάρχουν αρκετές μικρές τρύπες. Τα κόσκινα το χρησιμοποιούν οι νοικοκυρές για το κοσκίνισμα ορισμένων προϊόντων (Δημοτικό Σχολείο Ορούντας 1993, 73).

Κυπριακή Ονομασία

Ελληνική Ονομασία

Ετυμολογία - Γλωσσικές Παρατηρήσεις

Ανάλογα με την κατασκευή και την χρήση του το κόσκινο είχε διάφορες ονομασίες. Τα πιο συνηθισμένα είδη ήταν: α) το αρκόν, που ήταν κόσκινο με μεγάλες τρύπες, β) το πατούριν, που ήταν κόσκινο με μικρές τρύπες και γ) η τατσιά, κόσκινο με πολύ μικρές τρύπες. Οι τατσιές κατασκευάζονταν με κυκλικό ξύλο, το τελάρο, και με ένα είδος υφαντού. Το κάτω μέρος μπορούσε να κατασκευαστεί με τρίχα ζώου ή με ειδικό μετάξι (Καρεκλά 2004, αδημοσίευτα στοιχεία).

υλάριν,το: ο ξύλινος γύρος του κοσκίνου. Η λέξη απαντάτο στην παροιμιώδη φράση «ά(δ)ε πέυκους για υλάρκα». Προέρχεται από τη λέξη γύρος, γυράριον, γυλάριον, γυλάριν, υλάριν. Στην κυριολεξία σημαίνει μικρός γύρος (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα υλάριν,το, 108).

«Τζηνούρκον είσαι κόσσινον τζιαι πού να σε κρεμμάσω;»: Πρόταση που λέγεται για το καμάρι που έχει κάποιος για κάτι καινούριο (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Κόσσινο, 65).

Τρόπος Χρήσης Παρασκευή Τροφίμων

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία Χρήσης

Συμπληρωματικά Στοιχεία

- Το αρκόν ήταν κόσκινο με μεγάλες τρύπες. Το χρησιμοποιούσαν για να  κοσκινίζουν το σιτάρι για να φύγει το χώμα. 
- Το πατούριν ήταν κόσκινο με μικρές τρύπες για το καθάρισμα του σησαμιού, του πουργουριού (πλιγούρι) κ.ά.
- Την τατσιά τη χρησιμοποιούσαν για να κοσκινίζουν το αλεύρι για να γίνει πιο ψιλό και αφράτο. Συνήθως, η νοικοκυρές στα σπίτια τους είχαν δύο ειδών τατσιές, μια αραιή (ανάρκαν) και μια πιο πυκνή για καλύτερης ποιότητας ψωμιά και ζυμαρικά (Καρεκλά 2004, αδημοσίευτα στοιχεία).

Τα κόσσινα τα κατασκεύαζαν οι μάντη(δ)ες σε περιόδους και χρόνο που δεν είχαν δουλειά στο γάνωμα. Τους γυρούς (τα τελάρα) από λεπτό και ευλύγιστο ξύλο τους αγόραζαν έτοιμους από πελεκάνους [ξυλουργούς]. Σε ό,τι αφορά τα κόσκινα, τα αρβάλια για το κριθάρι και τα πατούρκα για άσπρισμα του σουσαμιού, έγερναν περιφερειακά την τενεκεδένια βάση με το σφυρί και την κάρφωναν στην περιφέρεια του ξύλινου γυρού και με ένα μεταλλικό ζουμπά έκαναν τις τρύπες. Τις τατσιές τις έκαναν καρφώνοντας τομάρι (δέρμα), που αγόραζαν από τους βυρσοδέψες της Ψημολόφου και του Πεδουλά, πάνω στον γυρόν (την περιφέρεια) και ράβονταςστη συνέχεια ένα κομμάτι αραιόπλεκτου υφάσματος από μετάξι, τιρμί, το οποίο αγόραζαν από τη Λευκωσία. Ταινίες τομαριού που έμπαιναν σταυροειδώς στη βάση συγκρατούσαν το λεπτό μεταξωτό ύφασμα για να μην εξογκωθεί και παραμορφωθεί από το βάρος της αλεύρου κατά το σήσμα, δηλαδή το φιλτράρισμα. 
Μερικοί τεχνίτες διατήρησαν ίσως τον πιο παλιό τρόπο και έκαναν όλη τη δουλειά μόνοι τους. Δεν χρησιμοποιούσαν γναμένο [κατεργασμένο] τομάρι των γναφκιάδων, αλλά πέτσες από τις οποίες αφαιρούσαν τις τρίχες με το ξουράφι. Ένα μέρος από το δέρμα αυτό χρησιμοποιείτο για το γυρόν και ένα άλλο για την παραγωγή του συριμιού [κορδονιού] με το οποίο θα ραβόταν η τατσιά. Προμηθεύονταν ή κατασκεύαζαν τα υλάρκα από μαλακό ξύλο που βρεχόταν σε δεξαμενή για να μπορεί να γερτεί σε κύκλο και να καρφωθεί. Στη συνέχεια, ύστερα από άνοιγμα τρυπών με το τρυπητήρι [σουβλί, λεπτό ζουμπά], περνούσε το συρίμι κατά διαστήματα και στερέωνε πάνω στο υλάριν κομμάτια από δέρμα. Τα κομμάτια από δέρμα έμπαιναν με τρόπο που να αφήνεται ελεύθερος ένας μεγάλος τετράγωνος χώρος (μια τετράγωνη οπή) στον πάτο της τατσιάς. Ο τεχνίτης αναρτούσε μεταξωτές κλωστές, που πιάνονταν από τη μια μεριά του τετραγώνου και κατέληγαν στην απέναντι, και στη συνέχεια έπλεκε και ύφαινε αραιο-ύφαντα με άλλες κλωστές, που πιάνονταν στις δύο άλλες πλευρές, όλο το τετράγωνο στη βάση της τατσιάς.
Με τον ίδιο τρόπο έκαναν και τα διάφορα κόσκινα και ανάλογα με την ύφανση, η οποία εξαρτιόταν και από το πάχος των κλωστών, οι τρύπες ήταν μικρές ή μεγάλες και γίνονταν κόσκινα σιταρικά, κριθαρικά, σουσαμικά ή πατούρια. Τα σιταρικά και τα κριθαρικά χρησιμοποιούνταν για το κοσκίνισμα του σιταριού και του κριθαριού που προορίζονταν για άλεσμα και παραγωγή της αλεύρου, με την οποία θα ζυμωνόταν το ψωμί και ως γνωστό πάρα πολλοί ήταν εκείνοι οι οποίοι, λόγω φτώχειας, έτρωγαν κριθαρένιο ψωμί ή ψωμί με πρόσμιξη σιταρένιου και κριθαρένιου αλευριού. Τα κόσκινα γίνονταν ύστερα από παραγγελία, αλλά συχνά οι μάντηδες είχαν κατά τις περιπλανήσεις τους και έτοιμα, τα οποία πρότειναν στους πελάτες που εξυπηρετούσαν για το γάνωμα.  
Μάντη(δ)ες υπήρχαν σ’ όλη την Κύπρο, ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Πιο ξακουστοί, όμως, ήταν αυτοί που ζούσαν στην ενορία του Άι Γιάννη της Λάρνακας. Κανένας δεν γνωρίζει πότε πραγματικά εγκαταστάθηκαν στην ενορία αυτή οι μάντηδες (Ιωνάς 2001, 273-278).

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Δημοτικό Σχολείο Ορούντας (1993) Η Ορούντα.

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Καρεκλά Κ. (2004), Παραδοσιακή οικοσκευή και διατροφή του χωριού Βατυλή (αδημοσίευτα στοιχεία).

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.

Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.

Ερευνητής / Καταχωρητής

Ελένη Χρίστου, Στάλω Λαζάρου, Τόνια Ιωακείμ, Αργυρώ Ξενοφώντος

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Σκεύη - εργαλεία

αρκόν,το
Είδος αραιού κόσκινου.

μεσαρούιν,το
Είδος κόσκινου.

πατούριν - πατερόν,το
Είδος κόσκινου.

Τατσιά, η

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Δημοτικό Σχολείο Ορούντας (1993), Η Ορούντα.

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Καρεκλά Κ. (2004), Παραδοσιακή οικοσκευή και διατροφή του χωριού Βατυλή (αδημοσίευτα στοιχεία).

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.

Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
κόσ̆σ̆ινον (κόσσινον),το

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος κόσ̆σ̆ινον (κόσσινον),το

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
κόσ̆σ̆ινον (κόσσινον),το