Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
φλαούνα - βλαούνα,η

Πασχαλινή πίτα.

Ονομασία - Προέλευση
Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Ονομασία - Προέλευση

Κυπριακή Ονομασία Τροφίμου

Ελληνική ονομασία - Περιγραφή

γλύκισμα του Πάσχα από τυρί, αβγά, γάλα και σταφίδες (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα βλαούνα - φλαούνα,η, 101)

Γλωσσικές Παρατηρήσεις

ΕΤΥΜ. Κατά τον Κωνσταντίνο Γ. Γιαγκουλλή: μεσν. γαλλ. flaon < φραγ. *flado < μεσν. λατ. flado (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα βλαούνα - φλαούνα,η, 101)
Κατά τον Ιωάννη Ερωτόκριτο: γαλλ. flan = πέμμα, γαλακτομπούρεκο / παλαιογαλλ. flaon, υστερολατ. flado, fladonis / παλαιογερμ. flado, αγγλ. flawn = ψημένη κρέμα (Κυπρή 1989, λήμμα φλαούνα,η, 302)
Ο Γεώργιος Λουκάς στο Γλωσσάριό του σημειώνει πως η λέξη φαίνεται αραβική (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα φλαοῦνα,η, 496).
Η λέξη θεωρείται ότι προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό παλάθη που η αντίστοιχη ρωμαϊκή ονομασία ήταν fladonis. Στη συνέχεια, οι Αγγλοσάξωνες το ονόμασαν flaon και σήμερα flan– flado > flaon > φλαούνα (η παλάθη ήταν παρασκεύασμα με ξηρά φρούτα, fruit cake: Hadjioannou 1979, 56-65).
Κατά τον Ξενοφών Φαρμακίδη, η λέξη φλαούνα παράγεται από το ρήμα «φλάω», το οποίο σημαίνει θλίβω. Η λέξη διασώζεται και στην Ελλάδα, ιδίως στην ορεινή περιοχή της Κυνουρίας στην Πελλοπόνησο, όπου φλαούνα ονομάζεται η πίττα που ψήνεται σε πλάκα, η οποία θερμαίνεται με κάρβουνα (Φαρμακίδης 2000, 212).

Επίσης ονομάζονταν και βλαούνες. Στο χωριό Καραβά τις στρογγυλές φλαούνες τις έλεγαν φεσούδκια, ενώ στα χωριά της Καρπασίας όπως στο Ριζοκάρπασο και τη Λυθράγκωμη τις φλαούνες τις ονόμαζαν αφλαούνες (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 132).

Μέθοδος Εξασφάλισης

Άλλο

Μέθοδος Επεξεργασίας

Το κατ' εξοχήν πασχαλινό κυπριακό έδεσμα είναι οι «φλαούνες» που φτιάχνονται το Μ. Σάββατο μέχρι σήμερα. Από την παραμονή ετοιμάζεται η γέμιση, ο «φουκός», από τριμμένο ειδικό τυρί που γίνεται αυτή την εποχή του χρόνου, προζύμι, πολλά αυγά, σταφίδες και διάφορα μυρωδικά, όπως μέχλεπι, μαστίχα, δυόσμο, κανέλα. Για κάθε «φλαούνα», ορισμένη ποσότητα γέμισης τοποθετείται σε φύλλο ζύμης, ανοιγμένο σε μικρή πίτα, που διπλώνεται στα πλευρά σε τετράγωνο, τρίγωνο ή στρογγυλό σχήμα. Οι «φλαούνες» αλείφονται με αυγό και σουσάμι και ψήνονται στον φούρνο (Για όλα τα ζυμώματα του Πάσχα βλ. Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 123-139).

«Αντί να φκάλεις το τυρίν που το ταλάριν τζιαι να το κόψεις για χαλλούμια, αφήννεις το έτσι τζιαι ψήννεις το. Ύστερα τρίφουμεν το τυρίν με τον τρίφτην (ξύστραν). Ζυμώννουμεν το τυρίν με λλίον γάλαν τζιαι αφκά. Σε μιαν οκκάν τυρίν βάλλεις 100 δράμια γάλαν τζιαι οχτώ αφκά περίπου τζιαι λιώννουμεν το προζύμιν με το γάλαν. Αφήννουμεν το να μπει [φουσκώσει] τζι ύστερα βάλλουμεν του σησάμιν, κανέλλαν, θκυόσμιν τζιαι σταφίθκια. Αννοίεις το ζυμάριν, βάλλεις μέσα το υλικόν τζιαι που πάνω βάλλεις αφκόν ανακατωμένον με σησάμιν, τζιαι βάλλεις τες στον φούρνον» (Μαυροκορδάτος 2003, 307).

Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος

Διατροφική Αξία και Σημασία στη Διατροφή των Κυπρίων

Το σχήμα των φλαούνων ήταν τρίγωνο, τετράγωνο ή στρογγυλό και είχαν μέγεθος μικρού ψωμιού. Για να έχουν λεία επιφάνεια  και να κοκκινίσουν, τις φλαούνες τις άλειφαν με μείγμα που περιείχε χτυπημένο αυγό και σησάμι. Στα χωριά που άκμαζε η κτηνοτροφία, όπως το Μαραθόβουνο και τη Μουσουλίτα, τις άλειφαν με τσίππα του γαλάτου [βούτυρο γάλακτος], αφού ήταν διαθέσιμη. Τις φλαούνες τις πρόσφεραν στους ξένους που επισκέπτονταν την οικία τις ημέρες αυτές ή τις έδιδαν σε φτωχούς και ηλικιωμένους που δεν είχαν την ικανότητα να παρασκευάσουν (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 134).

Φαίνεται πως οι φλαούνες ήταν ένα τρόφιμο που χρησιμοποιείτο για την εισαγωγή και πάλι ζωικών τροφών στη διατροφή των Κυπρίων μετά τη νηστεία, χωρίς να δημιουργεί στομαχικά προβλήματα.

Εορταστικές Περιστάσεις

Πασχαλινό έδεσμα που καταναλωνόταν μετά την Ανάσταση. Οι Κύπριοι το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου μετέφεραν στην εκκλησία φλαούνες που τις κατανάλωναν μετά το τέλος της Μεγάλης Ανάστασης (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 136-137).

Συμβολικές Χρήσεις

Χρήση από Ηλικιακές Ομάδες

Εγκυες, Ηλικιωμένοι, Θηλάζουσες, Παιδιά, Χειρωνάκτες

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Η γέμιση των φλαούνων ονομάζεται φουκός και αποτελείται από τριμμένο τυρί, κρόκους αβγών, γάλα και μυρωδικά. Ο φουκός των φλαούνων είναι περίπου ο ίδιος με τον φουκό με τον οποίο παρασκευάζονται οι ραβιόλες, με τη διαφορά ότι ο των ραβιόλων περιέχει λιγότερα αβγά, ένα ή δύο αναλόγως, ενώ των φλαούνων είναι ανάλογος προς την ποσότητα των του τυριού. Ο φουκός των φλαούνων παρασκευάζεται από την Αγ. Παρασκευή και οι φλαούνες παραγεμίζονται το Άγιο Σάββατο και ψήνονται στον φούρνο. Από τις γυναίκες οι φλαούνες λέγονται αμολόητες (η λέξη χρησιμοποιείται κατ' ευφημισμό για πολλά πράγματα, τα οποία δεν θέλουν να ονομάσουν, διότι κάνουν κακή εντύπωση ονομαζόμενα με το όνομά τους (Κυπρή 1989, λήμμα αμολόητος, -η, -ο, 250)) (Κυπρή 1989, λήμμα φλαούνα,η, 302).

** Για τις λοιπές βιβλιογραφικές αναφορές και περισσότερες πληροφορίες για τα έθιμα του Πάσχα δες την επισυναπτόμενη μελέτη στην εγγραφή Πασχαλινά Έθιμα.

Βιβλιογραφία

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. - Πρωτοπαπά Κ. Α. (2003), Παραδοσιακά ζυμώματα της Κύπρου. Η χρήση και η σημασία τους στην εθιμική ζωή, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧVIII, Λευκωσία.

Μαυροκορδάτος Γ. Ι. (2003), Δίκωμο: Το χθες και το σήμερα, Λευκωσία.

Rizopoulou-Egoumenidou Euphrosyne, “Les rites de la Semaine Pascale en Chypre”, under publication in “Les rites de la Semaine Pascale: Mort et Resurrection”, Proceedings of the XXII Atelier EURETHNO, Calabre, Lamezia Terme 6-8 Septembre 2008, 10 pages.

Φαρμακίδης Ξ. (2000), Άπαντα, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.

Ερευνητής / Καταχωρητής

Ελένη Χρίστου, Δημητρίου Δήμητρα, Στάλω Λαζάρου, Σάββας Πολυβίου, Αργυρώ Ξενοφώντος

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Βρέθηκε μία εγγραφή.1

Τίτλος
Διατροφική ανάλυση της συνταγής για τις Φλαούνες (Χ. Τσιάκλα, 2011)

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Σιτηρέσιο

Πασχαλινά έθιμα (μελέτη Ε. Ηγουμενίδου)

Σχετικό Περιεχόμενο - Συνταγές

αβκωτές,οι
Κυπριακό πασχαλινό έδεσμα. "Στην περιφέρεια του φύλλου βάζουμε δύο λωρίδες ζυμαριού αφού τις πλάσουμε. Βάζουμε μέσα τη ζύμη (περίπου μια χούφτα) και στη μέση το αβγό. Με άλλες δύο λωρίδες, πιο χοντρές, σταυρώνουμε τη ζύμη (μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη φαντασία μας και να φτιάξουμε διάφορα σχήματα)" (Προφ. μαρτυρία: Κυριάκος Ζωγράφου, 44 ετών, Πάφος).

Λυτρατζιένες με μίλλα από το βακλί του αρνιού
Συνταγή από το Ριζοκάρπασο.

Μαγειρίτσα
Η μαγειρίτσα είναι παραδοσιακή σούπα που παρασκευάζεται το Πάσχα σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Τα τελευταία χρόνια συνηθίζεται πολύ και στην Κύπρο.

Παννυσία
"... την τοποθετείς σε πανέρι το οποίο περιέχει μέσα σησάμι και γλυκάνισο μέχρι να πιάσει παντού. Την τοποθετείς πίσω στην σανιδιά και της δίνεις το τελικό στρογγυλό σχήμα. Τέλος την σχίζεις περιμετρικά με ένα μαχαίρι." (Φλουρού Κ. Παρπούνα, Λύση)

πασκιές,οι
Παρασκευάζονται και καταναλώνονται την περίοδο του Πάσχα, κυρίως σε χωριά της επαρχίας Πάφου.

Πασχαλινά αυγά βαμμένα με κρεμμυδόφυλλα
Τα φύλλα από ξερά κρεμμύδια δίνουν στα αυγά ένα ζεστό, κιτρινωπό προς μελί χρώμα.

Πασχαλινά αυγά βαμμένα με μαργαρίτες
Οι μαργαρίτες, γνωστές στην Κύπρο και ως σιμιλλούθκια, μεταφέρουν με το βράσιμο το ζωηρό κίτρινο χρώμα τους στα αυγά. "Βάζουμε μπόλικες κίτρινες μαργαρίτες σε μία κατσαρόλα. Τοποθετούμε πάνω τους αυγά και ξανά μαργαρίτες." (Κούλλα Καραμανή, Κόρνος)

Πασχαλινά αυγά βαμμένα με φυτά και βότανα
Για κόκκινα αυγά χρησιμοποιούμε ριζάρι, χυμό από παντζάρια και παπαρούνες. Το ριζάρι προέρχεται από ρίζες φυτού που ευδοκιμεί σε ορισμένες αγροτικές περιοχές. Πριν το χρησιμοποιήσουμε, το κοπανίζουμε για να απελευθερώσει όλο του το χρώμα.

Πασχαλινό πουργούρι με κατσίκι
"Βάζουμε τα κομμάτια του κρέατος σε σμίλες, τα τοποθετούμε πάνω στο πήλινο δοχείο, ούτως ώστε το πουργούρι να πάρει γεύση από το κρέας, και τα σκεπάζουμε με αλουμινόχαρτο." (Θεογνωσία Ανδρέου και Βασιλική Μιχαήλ, Κόρνος)

Πίττα της σάτζιης με γαλατόκρεμα και γλυκά του κουταλιού
Σε αυτή τη σύγχρονη διασκευή της συνταγής για πίττες της σάτζιης επιχειρούνται νέοι γευστικοί συνδυασμοί, που δεν ξεφεύγουν ωστόσο από τη γνωστή παλέτα γεύσεων της κυπριακής παραδοσιακής κουζίνας.

Τσουρέκια
Παλιότερα τα τσουρέκια προσφέρονταν κατά τις επισκέψεις σε λεχώνες ή για το κάλεσμα σε γάμους και βαφτίσια. Σήμερα, η παρασκευή και η κατανάλωση τσουρεκιών συνηθίζεται κυρίως τις γιορτινές μέρες του Πάσχα.

Φλαούνες
Η φλαούνα είναι το χαρακτηριστικότερο πασχαλινό έδεσμα που παρασκευάζεται και καταναλώνεται σχεδόν σε όλα τα νοικοκυριά της Κύπρου. Η γέμισή της, ο φωκός όπως λέγεται, ετοιμάζεται 4-5 ώρες νωρίτερα ή από το προηγούμενο βράδυ. Ζυμώνεται με παραδοσιακό προζύμι, αυγά και τυρί, ενώ προαιρετικά προστίθενται σταφιδάκια.

Φλαούνες αυκωτές
"... ανοίγουμε το φύλλο, βάζουμε την γέμιση και ένα αυγό στη μέση και κλείνουμε το φύλλο μας δημιουργώντας πιέτες τριγύρω. Τους δίνουμε ένα στρογγυλό σχήμα." (Θεογνωσία Ανδρέου, Κόρνος)

Φλαούνες με αναρή
Εκτός από το παραδοσιακό τυρί, για την παρασκευή φλαούνων μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και αναρή. Έτσι, με τον τρόπο αυτό οι φλαούνες γίνονται πολύ αφράτες, ενώ περιέχουν λιγότερα λίπη και χοληστερόλη.

Φλαούνες τσιαντούες ή παλασκούες
"Συνήθιζαν να τις παίρνουν τα μικρά κορίτσια μαζί τους το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου στην εκκλησία και μετά το "Δεύτε λάβετε φως", έκοβαν και έτρωγαν. Η λειτουργία συνεχιζόταν ακόμη 1-2 ώρες." (Έλενα Χρίστου Μάκη, Ασγάτα, Λεμεσός)

Φλαουνόπιττα
Η συνταγή, που εμφανίστηκε στα νεότερα χρόνια, περιλαμβάνει αρκετά από τα συστατικά των φλαούνων, γνωστών κυπριακών αρτοσκευασμάτων του Πάσχα. Έτσι, το εναλλακτικό αυτό είδος κέικ θυμίζει γευστικά τις φλαούνες, εξού και το όνομά του, αλλά παρασκευάζεται ολόχρονα, πολύ πιο εύκολα και σε αρκετά πιο λίγο χρόνο.

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Rizopoulou-Egoumenidou E. (2008), "Les rites de la Semaine Pascale en Chypre", under publication in "Les rites de la Semaine Pascale: Mort et Resurrection", Proceedings of the XXII Atelier EURETHNO, Calabre, Lamezia Terme 6-8 Septembre 2008.

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. - Πρωτοπαπά Κ. (1997), Παραδοσιακά Ζυμώματα της Κύπρου. Η χρήση και η σημασία τους στην εθιμική ζωή, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧVIII, Λευκωσία.

Μαυροκορδάτος Γ. Ι. (2003), Δίκωμο: Το χθες και το σήμερα, Λευκωσία.

Φαρμακίδης Ξ. (2000), Άπαντα, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τρόφιμα

αβκωτή,η
Πασχαλινό έδεσμα. Οι γυναίκες, αφού ζύμωναν τις κουλούρες και τις φλαούνες, έκαναν μικρές θήκες σε σχήμα σαλιέρας, δηλαδή αλατοθήκης, μέσα στις οποίες τοποθετούσαν όρθια συνήθως ένα ή δύο αβγά ψημένα και κόκκινα.

Γαλένα
Πασχαλινά κουλούρια. Τα γαλένα φτιάχνονταν σε ορισμένες περιοχές, κυρίως στην Πάφο, και ήταν ζυμωμένα με ζάχαρη και γάλα.

δροσινόν,το
Φρέσκο ανάλατο τυρί.

Έθιμα σχετιζόμενα με παρασκευή τροφίμων κατά την Μεγάλη Βδομάδα
Όταν οι οικοκυρές έβαζαν τις φλαούνες στο φούρνο, χόρευαν γύρω απ' αυτόν και κτυπώντας τα χέρια τους τραγουδούσαν:"Κότσσινες σαν τα καντήλιατζαl ψηλές σαν τα Kαμίνια"Σοφοκλέους (2004, σελ 147-149)

Παλάθες

πασκιά,η
Είδος πασχαλινής πίτας.

Φλαούνα (γαστρονομικός χάρτης)
Η φλαούνα είναι προϊόν αρτοποιίας με βασικά υλικά το τυρί φλαούνας και τα αυγά. Παρασκευάζεται το Πάσχα σε ολόκληρη την Κύπρο. Έχει σχήμα τετράγωνο, τρίγωνο ή στρογγυλό.

Φλαούνες και άλλα Πασχαλινά εδέσματα, αναφορά 19ου αι.

Φουκός, ο (γέμιση)

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
φλαούνα - βλαούνα,η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος φλαούνα - βλαούνα,η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
φλαούνα - βλαούνα,η