Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
ασ̆σ̆έλ(λ)ιν (ασσέλ(λ)ιν),το

Οι κάτοικοι της Κυθρέας έγδερναν και έκοβαν σε μικρά κομμάτια τα χέλια, τα αλάτιζαν και τα έβαζαν σε στερκό, δηλαδή ξηρό, κρασί για μία έως δύο ημέρες. Στην ίδια περιοχή συνήθιζαν επίσης να τα ψήνουν ή να τα τηγανίζουν.

«Χέλι της Μεσογείου» <br/> Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/European_conger#/media/File:Conger_conger_Gervais.jpg

Ονομασία - Προέλευση
Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Ονομασία - Προέλευση

Κυπριακή Ονομασία Τροφίμου

Ελληνική ονομασία - Περιγραφή

χέλι, είδος θαλασσινού

Το Anguilla Anguilla έχει συνήθως μήκος 40 εκ. - 1μ. Το Coger coger έχει διπλάσιο μήκος. Το θηλυκό ειναι μεγαλύτερο από το αρσενικό. Το σώμα του είναι μακρύ κυυλινδρικό και πιο συμπιεσμένο προς το μέρος της ουράς. Το δέρμα του είναι παχύ και τα λέπια του μικρά, ενώ καλύπτεται από γλοιώδη ουσία. Το κεφάλι του είναι μικρό. Έχει μικρά δόντια, και μάτια, ενώ έχει παχιά χείλη. Έχει μικρά βραγχιακά ανοίγματα και το ραχιαίο πτερύγιό του είναι ενωμένο με το κάτω, μέσω της ουράς. Το χρώμα του είναι καφέ  ή λαδί ή πράσινο με ασπροασημένια κοιλιά. Αναπαράγεται και πεθαίνει μέσα στη θάλασσα. Ζει συνήθως σε γλυκά νερά και λιγότερο συχνά σε λασπώδεις ακρογιαλιές. Καταναλώνει έντομα, σκουλήκια, μικρά μαλάκια κ.λπ. (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, λήμμα ασσ΄έλλιν,το, 28-29).

Γλωσσικές Παρατηρήσεις

ΕΤΥΜ. < αρχ. εγχέλειον (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα ασ̆σ̆έλιν,το, 84)
ασσιέλιν < έγχελυς (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, λήμμα ασσ΄έλλιν,το, 28)

Επιστημονική ονομασία: Anguilla Anguilla και Coger coger (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, λήμμα ασσ΄έλλιν,το, 28)

Ο Ιωάννης Ερωτόκριτος στο Γλωσσάριό του ορθογραφεί τη λέξη με δύο -λ- (ασ̆σ̆έλλιν) και σημειώνει πως χρησιμοποιείται παροιμιωδώς για να χαρακτηρίσει οτιδήποτε γλιστρά (Κυπρή 1989, λήμμα ασ̆σ̆έλλιν,το, 345).

«Με το όνομα αυτό είναι γνωστά στην Κύπρο μερικά είδη ψαριών της ομοταξίας των Οστεϊχθύων. Γενικά όλα τα ψάρια που έχουν οφιοειδές σώμα και δεν έχουν ιδιαίτερο όνομα, λέγονται στην Κύπρο ασσιέλια. Ωστόσο το πραγματικό ασσιέλιν είναι το Anguilla anguilla, είδος που ανήκει στην κατηγορία των ψαριών που συνήθως ζουν σε γλυκά νερά αλλά αναπαράγονται στη θάλασσα. Με το είδος αυτό μοιάζει πολύ το Conger conger, που είναι όμως αποκλειστικά θαλάσσιο ψάρι. Παρόλον ότι πολλοί το ονομάζουν κι αυτό ασσιέλιν, ωστόσο σωστότερα λέγεται μουγκράσσιελλον» (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, λήμμα ασσ΄έλλιν,το, 28-29).

Μέθοδος Εξασφάλισης

Αλιεία

Μέθοδος Επεξεργασίας

Καταναλώνεται βραστό, τηγανητό, παστό, καπνιστό (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, λήμμα ασσ΄έλλιν,το, 28-29). 

Οι κάτοικοι της Κυθρέας έγδερναν και έκοβαν σε μικρά κομμάτια τα χέλια, τα αλάτιζαν και τα έβαζαν σε στερκό κρασί για μία έως δύο ημέρες. Στην ίδια περιοχή συνήθιζαν επίσης να τα ψήνουν ή να τα τηγανίζουν. Τα ασ̆σ̆έλια θεωρούνταν από τους Κυθρεώτες ιδανικός μεζές για το κρασί (Πετάσης 1992, 256).

Τα τηγάνιζαν, λίγες φορές το χρόνο (Προφ. μαρτυρία: Ελένη Γεωργίου, 85 ετών, Κάμπος της Τσακκίστρας, Ανθούλλα Αριστοδήμου, 72 ετών, Κάμπος της Τσακκίστρας - Λευκωσία).

Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος

Διατροφική Αξία και Σημασία στη Διατροφή των Κυπρίων

Εορταστικές Περιστάσεις

Συμβολικές Χρήσεις

Χρήση από Ηλικιακές Ομάδες

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Ψαρεύεται με καμάκι και πυροφάνι. Παλαιότερα ψαρευόταν με τις «κοφινιές» (τοποθετούσαν κοφίνες-παγίδες σε στενά περάσματα ποταμών, ιδίως τον μήνα Νοέμβριο) και με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών (βλόμος ή φλόμος) ή φυτών (στερακόμηλα) (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, λήμμα ασσ΄έλλιν,το, 28-29).

Για το ψάρεμα των χελιών αναφέρονται τα πιο κάτω:
Οι κάτοικοι της Σκυλλούρας συνήθιζαν να ψαρεύουν στον Διπλοπόταμο, Ανατολικά Δένειας. Ψάρευαν εκεί με μεγάλα καλάμια, στα οποία στερέωναν αγκίστρι και έβαζαν σκουλήκι για δόλωμα. Για να υποχρεώσουν τα χέλια να βγούν πάνω από το νερό χρησιμοποιούσαν ένα φυτό, την τσούννα. Την πίεζαν με πέτρες μέσα στο νερό. Αυτή προκαλούσε ζάλη στα χέλια τα οποία έβγαιναν προς τα πάνω.
Επίσης, όταν έβρεχε, επειδή θόλωνε το νερό τα χέλια πήγαιναν προς την κατεύθυνση του νερού και έτσι οι ψαράδες το εκμεταλλεύονταν για να τα πιάσουν (Θεοδώρου 2009, 128).

Στον Κάμπο της Τσακκίστρας μάζευαν τα χέλια από τους ποταμούς, ρίχνοντας στο νερό τους κάποιο φυτό (στερατζ̆ιά) που έχει υπνωτική ιδιότητα. Τα χέλια σαν υπνωτισμένα / μεθυσμένα μαζεύονταν στην επιφάνεια και τα περίμεναν με κοφίνια πιο κάτω και τα μάζευαν. (Προφ. μαρτυρία: Ελένη Γεωργίου, 85 ετών, Κάμπος της Τσακκίστρας, Ανθούλλα Αριστοδήμου, 72 ετών, Κάμπος της Τσακκίστρας - Λευκωσία).

«Το ψάρεμά του ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές στην Κύπρο παλαιότερα, όταν υπήρχαν πάρα πολλά ασσιέλια στους ποταμούς. Λόγοι της τρομακτικής μείωσής τους, σχεδόν εξαφάνισης, είναι η χρήση εντομοκτόνων που επηρέασε σημαντικά τα νερά των ποταμών, καθώς επίσης και η αποκοπή της ροής τους προς τη θάλασσα με την ανέγερση φραγμάτων. Παλαιότερα υπήρχαν τόσα πολλά ασσιέλια στην Κύπρο, ώστε οι αρχές θεώρησαν συμφέρουσα την επιβολή φορολογίας στο ψάρεμά τους, ύψους 10% (δεκατία)
Παλαιότερα οι χωρικοί έριχναν ασσιέλια στα πηγάδια τους για να διατηρούν καθαρό το νερό, κυρίως όμως για ν’ ανοίγουν τις «φλέβες» των νερών, επειδή τα ψάρια αυτά συνηθίζουν να χώνονται σε τρύπες και στη λάσπη» (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, λήμμα ασσ΄έλλιν,το, 28-29).

Βιβλιογραφία

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Θεοδώρου Μ. (2009), Σκυλλούρα: ταξίδι μνήμης και αγάπης, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Παυλίδης Α. (επιμ.) (1985), Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, Φιλόκυπρος, Λευκωσία. 

Πετάσης Γ. (1992), Η κωμόπολη της Κυθρέας: ιστορική, αρχαιολογική, πολιτιστική και λαογραφική επισκόπηση, Στέλιος Λειβαδιώτης Λτδ., Λευκωσία.


Προφ. μαρτυρίες: 

Ελένη Γεωργίου, 85 ετών, Κάμπος της Τσακκίστρας.

Ανθούλλα Αριστοδήμου, 72 ετών, Κάμπος της Τσακκίστρας - Λευκωσία.


Πηγή φωτογραφίας:

«Χέλι της Μεσογείου» (https://en.wikipedia.org/wiki/European_conger#/media/File:Conger_conger_Gervais.jpg)

Ερευνητής / Καταχωρητής

Στάλω Λαζάρου, Δημητρίου Δήμητρα, Ελένη Χρίστου, Κυριακή Παντελή, Αργυρώ Ξενοφώντος

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Σιτηρέσιο

Κυνήγι και ψάρεμα στα νεότερα χρόνια
Το δάσος της Βάλιας ήταν πάντοτε ένας από τους πιο πλούσιους κυνηγητότοπους της Κύπρου. Ο Αγγλος περιηγητής Sir Samuel Baker ο οποίος επισκέφθηκε την Κύπρο το 1879 γράφει τα πιο κάτω για τη Βάλια:"Το επόμενο πρωινό ξεκινήσαμε στις 8.30 από το Τρίκωμο. Ο ουρανός ήταν συννεφιασμένος και σε οποιαδήποτε άλλη χώρα παρά σ’ αυτή θα αναμέναμε βροχή. Σύντομα φθάσαμε σε μια περιοχή που είναι ολότελα διαφορετική από τη σιχαμερή Μεσαορία... Βρεθήκαμε σύντομα μέσα σε δάσος από χαμηλούς θάμνους κα...

Συλλογή τροφίμων, κυνήγι και ψάρεμα (μελέτη)
"Τoύ τζυvηoύ η κoύππα τoυ τζαί τoύ ψαρά τό πιάτov, σαράvτα μέρες όφκερov τζαί μιά φoράv γεμάτoν"Επισυνάπτεται μελέτη στην αγγλική των Ε. Ηγουμενίδου και Δ. Μιχαηλίδη. Βλ. Egoumenidou E. and Michaelides D. (2000), "Gathering, hunting, fishing: The procurement of food from the non-domesticated animal kingdom in Cyprus through the ages", στο P. Lysaght (εκδ.), Food from Nature. Attitudes, Strategies and Culinary Practices. Proceedings of the 12th Conference of the International Commission for...

Το ψάρι στη διατροφή των Κυπρίων
Ο ρόλος του ψαριού στη δίαιτα των Κυπρίων

Το ψάρι στη διατροφή των Κυπρίων τα προϊστορικά και αρχαία χρόνια

Σχετικό Περιεχόμενο - Συνταγές

Σκάροι γιαχνί στην κατσαρόλα
Ριζοκαρπασίτικη συνταγή για ψάρι. Ο σκάρος ευδοκιμούσε ιδιαίτερα στη βόρεια ακτή της Κύπρου, όπου και ήταν περισσότερο γνωστός ως έδεσμα. Στο Ριζοκάρπασο, οι σκάροι μαγειρεύονταν στην κατσαρόλα με ένα εντελώς ιδιαίτερο τρόπο: σιγοψήνονταν με ελαιόλαδο, κρεμμύδι και φρέσκια τριμμένη ντομάτα.

Σουπιές καθιστές
Είναι σημαντικό οι σουπιές να είναι φρέσκες, κυπριακές και ακαθάριστες. Δεν τις πλένουμε, για να κρατήσουν τη γεύση της θάλασσας και το μελάνι τους. Συνοδεύονται με πιλάφι. Η συνταγή προέρχεται από την Αγία Νάπα της επαρχίας Αμμοχώστου.

Χταπόδι κρασάτο
Αγαπημένο πιάτο των νηστειών, και όχι μόνο! Η χαρακτηριστική σάλτσα του κρασιού ενισχύεται με τα αρώματα από την κανέλα, τη δάφνη και τον ξηρό κόλιανδρο. Η συνταγή προέρχεται από την Πάφο.

Χταπόδι λιμνιώτικο καθιστό
Στην τοπική αυτή παραλλαγή της συνταγής για κρασάτο χταπόδι, το ελαιόλαδο, το κρασί, το ξίδι, η κουμανταρία, τα μπαχαρικά και τα διάφορα αρωματικά σμίγουν σε μια πολύ εύγευστη σάλτσα, που κάνει το χταπόδι ένα ιδιαίτερο μεζέ.

Χταπόδι με πορτοκάλι και λεμόνι, και ρύζι πιλάφι με ρόδι και σταφύλι
Το χταπόδι αποτελεί αγαπημένο μεζέ της κυπριακής κουζίνας. Στη σύγχρονη αυτή συνταγή παρασκευάζεται με ένα πρωτότυπο τρόπο, αφού συνδυάζεται με αρωματικά εσπεριδοειδή. Η παρουσία φρούτων δίνει μοντέρνα υφή και στο συνοδευτικό ρύζι.

Ψάρι σαβόρο
Το σαβόρο είναι μια σάλτσα από ξίδι, αλεύρι, λάδι και σκόρδο, στην οποία συνήθιζαν οι Κύπριοι να συντηρούν τα ψάρια την εποχή που δεν υπήρχαν ψυγεία. Στη σάλτσα αυτή τα ψάρια συντηρούνταν για μια περίπου βδομάδα.

Ψάρι φιλέτο με κρούστα
Yγιεινά υλικά της παραδοσιακής κουζίνας συνταιριάζονται σε μια σύγχρονη, πρωτότυπη συνταγή με μοντέρνο χαρακτήρα.Το ψάρι ψήνεται στο φούρνο, με διάφορα αρωματικά και σάλτσα από ελαιόλαδο και κρασί.

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Θεοδώρου Μ. (2009), Σκυλλούρα: ταξίδι μνήμης και αγάπης, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Παυλίδης Α. (επιμ.) (1984-1991), Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 1-15, Φιλόκυπρος, Λευκωσία.

Πετάσης Γ. (1992), Η κωμόπολη της Κυθρέας: ιστορική, αρχαιολογική, πολιτιστική και λαογραφική επισκόπηση, Στέλιος Λειβαδιώτης Λτδ., Λευκωσία.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τεχνικές παρασκευής τροφίμων

Ψάρια (αλιεία και τρόποι μαγειρέματος)
Στα νεότερα χρόνια, στην Κύπρο τα ψάρια παρασκευάζονταν οφτά (ψητά), στα κάρβουνα, τηγανητά, χογλαστά (βραστά), σαβόρο (μαρινάτα), πλακί και γιαχνί.

Ψάρια σαβόρο
Το σαβόρο είναι μια σάλτσα από ξύδι, αλεύρι, λάδι και σκόρδο, στην οποία συνήθιζαν οι Κύπριοι να συντηρούν τα ψάρια την εποχή που δεν υπήρχαν ψυγεία.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τρόφιμα

αντακαῖος,ο
Αρχαία ονομασία ψαριού, το οποίο ταυτίζεται με τον οξύρρυγχο. Σύμφωνα με το Σώπατρο τον Πάφιο τον 'αντακαῖο' τον έτρωγαν αλατισμένο.

Γάρος
Είδος σάλτσας της βυζαντινής περιόδου, από εντόσθια ψαριού.

Έντιλτος (αρτοσκεύασμα με αλατισμένιο ή καπνιστό ψάρι)

Πέστροφα Τροόδους (γαστρονομικός χάρτης)
Η Πέστροφα Τροόδους είναι ψάρι (Oncorhynchus mykiss) γλυκού νερού και εκτρέφεται σε ιχθυοτροφεία που λειτουργούν στην οροσειρά Τροόδους.

Σαπέρδα (Aκαθόριστο είδος ψαριού)

Τάριχος (Αλατισμένο ψάρι)

Χταπόδι ή σουπιές καθιστά ή κρασάτα

Ψάρια
Ψάρια ή οψάρια

Ψάρια παστά

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
ασ̆σ̆έλ(λ)ιν (ασσέλ(λ)ιν),το

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος ασ̆σ̆έλ(λ)ιν (ασσέλ(λ)ιν),το

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
ασ̆σ̆έλ(λ)ιν (ασσέλ(λ)ιν),το