Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
δουκάνη,η

Εργαλείο για το λιάνισμα των δημητριακών. Χρησιμοποιείται στο αλώνισμα.

© http://www.oae.gr/oae/index.php/el/ergaleia

Ονομασία - Χρήσεις
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Ονομασία - Χρήσεις

Περιγραφή Σκεύους / Εργαλείου

Πρόκειται για αλωνιστική συσκευή (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα δουκάνη - λουκάνη,η, 140).

Το αλώνισμα γινόταν με τη δουκάνη (βουκάνη), που ήταν ένα επίπεδο ξύλο, ανυψωμένο στο μπροστινό του μέρος.  Είχε πάχος 5-10 εκ., μήκος 2μ. περίπου και πλάτος 1μ. περίπου. Αυτό το ξύλο, που ήταν αρκετά βαρύ, στο κάτω μέρος του είχε σφηνωμένες πολλές μικρές κοφτερές σκληρές πέτρες (αθκιάτζια), για να αλέθουν κατά κάποιο τρόπο τα δεμάτια.
Τη δουκάνη την έσερναν συνήθως δυο βόδια ή δυο μούλες. Πάνω στη δουκάνη καθόταν ένα πρόσωπο που οδηγούσε το ζευγάρι, ώστε να περιφέρεται ομοιόμορφα σ' όλο τον χώρο του αλωνιού. Για να εμποδίσουν τα ζώα που έσερναν τη δουκάνη να τρώνε συνεχώς, τους φορούσαν μπροστά από το στόμα ένα προστατευτικό κάλυμμα από καλάμια (τζημός), αν ήταν βόδια, ή ένα σιδερένιο αντικείμενο μέσα στο στόμα (χαλινάρι), αν ήταν μούλες (Λεοντίου 1983, 118).

Κατά τον Γεώργιο Λουκά, η δουκάνη/δοκάνη είναι ένα γεωργικό εργαλείο, που αποτελείται από δύο χοντρές σανίδες (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα δουκάνη και δοκάνη,η, 138), οι οποίες εφαρμόζονται και συγκρατούνται διά του ζυγού της δουκάνης (Κυπρή 1989, λήμμα δουκάνη ή βουκάνη,η, 21-22). Σύρονται στο αλώνι με πολλά τεμάχια κοφτερών πυριτόλιθων (τα αθκιάτζια) στη μια τους πλευρά για να κόβουν τα στάχια (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα δουκάνη και δοκάνη,η, 138). Η δουκάνη σύρεται με σχοινί, το οποίο λέγεται δουκανοσύρτης ή βουκανοσύρτης και συνδέεται αφενός με τη δουκάνη και αφετέρου με ένα μακρύ ξύλο, που ονομάζεται κορτερόξυλο. Το ξύλο αυτό έχει, επίσης, συνδεδεμένα μαζί του τέσσερα σχοινιά, δύο στο μέσο και δύο στα άκρα του, τα οποία εφαρμόζονται στις νωμιές [ωμιές], οι οποίες είναι τοποθετημένες στους ώμους των αλόγων, τα οποία σέρνουν όλο το βάρος (Κυπρή 1989, λήμμα δουκάνη ή βουκάνη,η, 21-22).

«Οι δουκάνες εν [είναι] έναν ξύλον πλατύν που έσιει που κάτω τσιακμακόπετρες, ετραβούσαν την τα βούθκια τζιαι σιγά-σιγά που τους γυρούς που εδίαν η δουκάνη που πάνω που τα σιταροκλίθθαρα, εχωρίζασιν» (Μαυροκορδάτος 2003, 309).

Κυπριακή Ονομασία

Ελληνική Ονομασία

Ετυμολογία - Γλωσσικές Παρατηρήσεις

αρχ. η τυκάνη ή τυτάνη ή τρυπάνη (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα δουκάνη και δοκάνη,η, 138)

πληθ. οι δουκάνες (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα δουκάνη,η, 146)

Τρόπος Χρήσης Γεωργία / Κτηνοτροφία

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία Χρήσης

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Ήταν μήκους πέντε ποδιών και πλάτους τριών, αποτελείτο από δύο σανίδες πάχους δυό τριών ιντζών, οι οποίες, με το μπροστινό μέρος μήκους δύο ποδιών, ελαφρά γυρισμένο προς τα πάνω, ενώνονταν μεταξύ τους κατά πλάτος με τους δύο ζυ(γ)ούς (τα δύο εγκάρσια ξύλα που τοποθετούνταν σε λίγη από σταση από τα άκρα των δύο στενών πλευρών). Η δουκάνη έπρεπε να είναι επισκευασμένη και έτοιμη από πριν, αν είχε ανάγκη στον αθκιακάρην (Ιωνάς 2001, 43-44).

Ξυλουργοί (πελεκάνοι) στο χωριό Πέλλα-Πάις ειδικεύονταν στην κατασκευή δουκανών. «Κάθε χρόνο πριν από την εποχή του αλωνίσματος περιήρχοντο διάφορα σιτοπαραγωγικά χωριά και επωλούσαν καινούργιες δουκάνες ή επιδιόρθωναν επί τόπου τις παλιές» (Χριστοδουλίδης 1994, 61).

Παρόμοια χρήση έχει για άλλους ο δικάβαλος, ο οποίος φέρει, αντί δυο σανίδες, ράβδους, τη μία μικρότερη (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα δουκάνη και δοκάνη,η, 138).

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία. 

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Λεοντίου Ν. (επιμ.) (1983), Άσσια. Ζωντανές μνήμες, βαθιές ρίζες, μηνύματα επιστροφής, Πολιτιστικός Σύνδεσμος «Η Άσσια», Λευκωσία.

Μαυροκορδάτος Γ. Ι. (2003), Δίκωμο: Το χθες και το σήμερα, Λευκωσία.

Χριστοδουλίδης Χρ. (1994), Πέλλα-Πάις, Λεμεσός.

Ερευνητής / Καταχωρητής

Ελένη Χρίστου, Σάββας Πολυβίου, Αργυρώ Ξενοφώντος, Τόνια Ιωακείμ

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Σκεύη - εργαλεία

αγκουράς,ο
Ξύλο που συνδέει τη βουκάνη με τον ζυγό.

αδκιάτζ̆ιν (αδκιάτζιν),το
Τα αδκιάτζια χρησιμοποιούνταν στη διαδικασία του αλωνίσματος.

ακάιν,το
Σιδερένιος ή ξύλινος κρίκος στα άκρα του αρότρου.

αλακάτιν,το
Το πηγάδι από το οποίο η άντληση του νερού γίνεται με μάγγανο.

άλετρον,το
Παραδοσιακό γεωργικό εργαλείο που χρησιμοποιούσαν οι γεωργοί για να οργώσουν τη γη.

Κοράτζιν, το

Πρώτη κυπριακή αλωνιστική μηχανή

Χρειώδη γεωργού
Επισυνάπτεται κείμενο με διάφορα εργαλεία που ήταν απαραίτητα για τον γεωργό: Ξυστούρης Σ. (1980) 286-292.

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Λεοντίου Ν. (επιμ.) (1983), Άσσια. Ζωντανές μνήμες, βαθιές ρίζες, μηνύματα επιστροφής, Πολιτιστικός Σύνδεσμος «Η Άσσια», Λευκωσία.

Μαυροκορδάτος Γ. Ι. (2003), Δίκωμο: Το χθες και το σήμερα, Λευκωσία.

Τζωρτζή Χρ. Κώστα (2002) Άσσια: Επιστροφή, Λευκωσία

Χριστοδουλίδης Χρ. (1994), Πέλλα-Πάις, Λεμεσός.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τεχνικές παρασκευής τροφίμων

αλώνισμαν,το
Τα ζώα έσερναν τη δουκάνη κυκλικά, για ώρες, πάνω από τα δεμάτια. Ο γεωργός, τον οποίο ονόμαζαν αλωνευτή, έβαζε μια καρέκλα και καθόταν πάνω στη δουκάνη.

ανέμισμαν,το
Πέντε - έξι εργάτες, οι ανεμιστάδες, ανέβαιναν στον σωρό και λίχνιζαν πρώτα με τα τσαττάλια. Όταν χώριζε λίγο το σιτάρι από το άχυρο χρησιμοποιούσαν τα θερνάτζια και στο τέλος όταν βαρούσε ο σωρός, γιατί είχε φύγει το πιο πολύ άχυρο, χρησιμοποιούσαν τα ξυλόφκυαρα.

Προετοιμασία χωραφιού για σπορά

Σχετικό Περιεχόμενο - Χώροι Παραγωγής - Διάθεσης

αλακάτιν,το
Το πηγάδι από το οποίο η άντληση του νερού γίνεται με μάγγανο.

αλώνιν,το

Άσσια (διάθεση των προϊόντων της),η

Διάθεση των προϊόντων του βοσκού (Άσσια)

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
δουκάνη,η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος δουκάνη,η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
δουκάνη,η