Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
μπούκκωμαν - πρόεμαν ή μπρόεμαν,το

Το πρωινό.

Περιγραφή Σιτηρεσίου - Γευμάτων
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Περιγραφή Σιτηρεσίου - Γευμάτων

Περιγραφή Σιτηρεσίου

Οι γυναίκες έπρεπε να σηκωθούν την αυγή για να ετοιμάσουν το μπούκκωμαν [μπούκκωμαν,το = το πρόγευμα], που ήταν συνήθως ψουμίν [ψουμίν,το = το ψωμί] και χαλλούμιν [χαλλούμιν,το = είδος κυπριακού λευκού και αλατισμένου τυριού] ή ελιές με κρομμύδιν [κρομμύδιν,το = το κρεμμύδι] ή τσ̆ορβάς [τσ̆ορβάς,ο = είδος σούπα] και μια καντήλαν [καντήλα,η = το ποτήρι] με κρασί που βουτούσαν μέσα κόρτες [κόρτα,η = η φέτα] του ψωμιού. Αν ήταν ψύχρα, τηγάνιζαν και μια τηανιάν [τηανιά,η = η τηγανιά] παστά του χοίρου. Στα μικρά παιδιά ζέσταιναν γάλα της κουέλλας [κουέλλα,η = το πρόβατο] ή της αίγιας [αίγια,η = η αίγα]. Το αραίωναν με νερό, το έβαζαν σε μιαν κούπα, έκοβαν ψωμί μέσα και το έτρωγαν με το κουτάλι. Βασικά το μπούκκωμαν ήταν μπόλικο ψωμί. Γι' αυτό έλεγαν: «Μπούκκωμαν του χωρκάτη, έναν ψουμίν τζ̆ι έναν κομμάτιν (Χατζηϊωάννου 1994, 223).

Διαφοροποίηση ανάλογα με το δημογραφικό προφίλ

Στο χωριό Καζάφανι της επαρχίας Κερύνειας καθώς και στο χωριό Ζώδια της περιοχής Μόρφου, οι χωρικοί συνήθιζαν να προγευματίζουν με τα όσπρια που είχαν απομείνει από το προηγούμενο βράδυ, και που γι' αυτό τον σκοπό γίνοταν τηγάνιση, τσιγαρίζονταν δηλαδή στο τηγάνι. Έτσι, κουκιά, φασόλια, λουβιά [λουβίν,το = είδος οσπρίου γνωστού ως χωριατοφάσουλου, αραποφάσουλου], φακές και λουβάνα [λουβάνα,η = ο λάθυρος] ήταν συχνά η βάση του πρώτου γεύματος της ημέρας (Χατζηκώστας 1986, 104; Άππιος 1999).
Στο χωριό Ζώδια το πρόγευμα μπορούσε να ήταν και τηγανιτές πατάτες που συνοδεύονταν με μαύρες ελιές και κρεμμύδι (Άππιος 1999).
Διάφορες παραλλαγές παρασκευασμάτων από αλεύρι, όπως η γρούτα [γρούτα,η = είδος χυλού] και ο τσ̆ορβάς [τσ̆ορβάς,ο = είδος σούπας](γνωστός και ως πουρκουρόσουπα), επίσης χρησιμοποιούνταν στο πρόγευμα της οικογένειας (Κυπρή - Πρωτοπαπά 2003, 269-271). Σε κάποια χωριά της επαρχίας Λευκωσίας έφτιαχναν σε μια μεγάλη κατσαρόλα ζεστό ρόφημα από άγρια βότανα ή από αραιό καφέ, προσέθεταν ζάχαρη και κομμάτια ψωμιού, και από εκεί προγευμάτιζε όλη η οικογένεια (Προφ. μαρτυρία: Μιχάλης Πέτρου, 73 ετών, Λύμπια - Λευκωσία). Σύμφωνα με άλλη πληροφορία από το χωριό Πεδουλάς [Πεδουλάς,ο = κοινότητα της επαρχίας Λευκωσίας], το πρωινό ήταν γίδινο γάλα με μουσκεμένα κομμάτια ψωμιού (Προφ. μαρτυρία: Μαρούλα Οικονομίδου, 85 ετών, Πεδουλάς - Λευκωσία). Σύμφωνα με μαρτυρίες από τον Κάμπο της Τσακκίστρας [Κάμπος της Τσακκίστρας,ο = κοινότητα της επαρχίας Λευκωσίας] και το χωριό Άσσια [Άσσια,η = κατεχόμενη κοινότητα της επαρχίας Αμμοχώστου] ζεστά ροφήματα από άγρια βότανα (όπως από ζαμπούκο ή χαμομήλι) συχνά συνόδευαν το πρωινό, το οποίο στην περίπτωση αυτή περιείχε ψωμί, ελιές, χαλλούμιν και κάποιες φορές και βραστό αβγό (Λεοντίου 1983, 148; Προφ. μαρτυρίες: Ελένη Γεωργίου, 85 ετών, Κάμπος της Τσακκίστρας - Λευκωσία; Ανθούλλα Αριστοδήμου, 72 ετών, Κάμπος της Τσακκίστρας - Λευκωσία). Πολλοί από τους ενήλικες άνδρες ωστόσο, με το πρωινό τους προτιμούσαν το τοπικό ρακί, τη ζιβανία [ζιβανία,η = είδος κυπριακού τσίπουρου] ή ακόμα και κρασί (Προφ. μαρτυρία: Μιχάλης Πέτρου, 73 ετών, Λύμπια - Λευκωσία).

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία

Συμπληρωματικά Στοιχεία

ΕΤΥΜ. μπούκκωμαν < γαλλ. bouchée [μπουκιά] (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Μπούκωμα, 98) 
                              < μπουκκώννω (λατ. bucca) (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα μπούκκωμαν,το, 301)
           πρόεμαν < αρχ. πρόγευμα (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα πρόεμαν - μπρόεμαν,το, 396). 
Ο Ξενοφών Π. Φαρμακίδης στο Γλωσσάριό του επισημαίνει πως η λέξη πρόεμαν πιθανότερον και μάλλον λογικότερο να παράγεται από το πρώιμα, οπότε τρέπεται το ι σε ε και γίνεται πρώεμαν. Είναι δηλαδή πρωία ακόμη και δεν προχώρησε η ώρα ή είναι πρώιμα, δηλαδή νωρίς και αργεί το μεσημέρι [...]. Ο Κύπριος, για να δηλώσει το φαγητό του πρωινού, χρησιμοποιεί τη λέξη μπούκκωμαν και μπουκκώννω (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα πρόεμαν,το, 93-94). Και ο Γεώργιος Λουκάς φαίνεται να συμφωνεί με τον Φαρμακίδη, αφού σημειώνει πως μπρόεμαν είναι η ώρα κατά την οποία προγευματίζουν (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα μπρόεμαν, το, 325). Ο Ιωάννης Ερωτόκριτος, επίσης, τονίζει πως τη λέξη  μπρόεμαν, που σημαίνει πρόγευμα, ουδέποτε στην Κύπρο τη μεταχειρίζονται για να δηλώσουν το φαγητό, αλλά τον χρόνο κατά τον οποίο λαμβάνεται το πρόγευμα. Σημαίνει, λοιπόν, τον χρόνο του προγεύματος, τρείς ή τέσσερις ώρες πριν το μεσημέρι (Κυπρή 1989, λήμμα μπρόεμαν,το, 140). Σύμφωνα με τον ίδιο, η λέξη που χρησιμοποείται για να δηλώσει το φαγητό του πρωινού είναι το μπούκκωμαν, που πιο συγκεκριμένα σημαίνει μπουκιά, χαψιά (Κυπρή 1989, λήμμα μπούκκωμαν, 38).

Το πρόεμαν καταναλωνόταν πριν από την αναχώρηση για τις αγροτικές εργασίες. Τα παιδιά έπαιρναν το πρόγευμα τους μαζί με τους μεγάλους πριν φύγουν για το σχολείο (Χατζηκώστας 1986, 104).
Καταγράφεται ότι κάποια παιδιά έτρωγαν ψωμί αλειμμένο με λίπος και ζάχαρη (Λεοντίου 1983, 148).

Η φράση «Όποιος μπουκώνει πωρνόν [πωρνόν,το = το πρωί] τζ̆αι παντρευτεί μιτσής [μιτσής,ο = ο μικρός], έν' [έν’ = είναι] κερτεμιός [κερτεμιός,ο = ο κερδισμένος]» σημαίνει πως κερδίζει εκείνος που προγευματίζει πρωί, και εκείνος που θα παντρευτεί νωρίς. Δεν χάνει χρόνο (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Μπούκωμα, 98).

Βιβλιογραφικές αναφορές

Άππιος Γ. Β. (1999), Αναμνήσεις από την κατεχόμενη Ζώδια. Παραδοσιακά επαγγέλματα, χαρακτηριστικοί τύποι από την καθημερινή ζωή εύθυμες αληθινές ιστορίες, Λευκωσία.

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία. 

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. - Πρωτοπαπά Κ. Α. (2003), Παραδοσιακά ζυμώματα της Κύπρου. Η χρήση και η σημασία τους στην εθιμική ζωή, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧVIII, Λευκωσία.

Λεοντίου Ν. (επιμ.) (1983), Άσσια. Ζωντανές μνήμες, βαθιές ρίζες, μηνύματα επιστροφής, Πολιτιστικός Σύνδεσμος «Η Άσσια», Λευκωσία.

Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.

Χατζηϊωάννου Κ. (1994), Η Άχνα: γενική επισκόπηση, Συνεργατικό Ταμιευτήριο Άχνας, Λευκωσία.

Χατζηκώστας Λ. (1986), «Τα κουκιά στη δίαιτα και την παράδοση του λαού μας», Λαογραφική Κύπρος 16,36, 103-107.


Προφ. μαρτυρίες:

Μιχάλης Πέτρου, 73 ετών, Λύμπια - Λευκωσία. Καταγραφή: Βαρβάρα Γιάγκου, Ιανουάριος 2011.

Μαρούλα Οικονομίδου, 85 ετών, Πεδουλάς - Λευκωσία. Καταγραφή: Στάλω Λαζάρου, Οκτώβρης 2010.

Ελένη Γεωργίου, 85 ετών, Κάμπος της Τσακκίστρας - Λευκωσία Καταγραφή: Στάλω Λαζάρου, Οκτώβρης 2010.

Ανθούλλα Αριστοδήμου, 72 ετών, Κάμπος της Τσακκίστρας - Λευκωσί. Καταγραφή: Στάλω Λαζάρου, Οκτώβρης 2010.

Ερευνητής / Καταχωρητής

Βαρβάρα Γιάγκου, Ελένη Χρίστου, Αργυρώ Ξενοφώντος, Τόνια Ιωακείμ

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Σιτηρέσιο

διατροφικές συνήθειες αμπελουργών
Περιγράφονται οι διατροφικές συνήθειες κατά τη διάρκεια των αμπελουργικών εργασιών.

Κύρια Γεύματα
Οι Κύπριοι είχαν τρία βασικά γεύματα: το πρόεμαν ή μπούκωμαν, το μεσομέρκασμαν και το δείπνο.

Σχετικό Περιεχόμενο - Συνταγές

Πουρκουρόσουπα ή τσιορβάς
Παραδοσιακή συνταγή της επαρχίας Κερύνειας.

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Άππιος Γ. Β. (1999), Αναμνήσεις από την κατεχόμενη Ζώδια. Παραδοσιακά επαγγέλματα, χαρακτηριστικοί τύποι από την καθημερινή ζωή εύθυμες αληθινές ιστορίες, Λευκωσία.

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. - Πρωτοπαπά Κ. (1997), Παραδοσιακά Ζυμώματα της Κύπρου. Η χρήση και η σημασία τους στην εθιμική ζωή, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧVIII, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. - Πρωτοπαπά Κ. Α. (2003), Παραδοσιακά ζυμώματα της Κύπρου. Η χρήση και η σημασία τους στην εθιμική ζωή, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧVIII, Λευκωσία.

Λεοντίου Ν. (επιμ.) (1983), Άσσια. Ζωντανές μνήμες, βαθιές ρίζες, μηνύματα επιστροφής, Πολιτιστικός Σύνδεσμος «Η Άσσια», Λευκωσία.

Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.

Χατζηϊωάννου Κ. (1994), Η Άχνα: γενική επισκόπηση, Συνεργατικό Ταμιευτήριο Άχνας, Λευκωσία.

Χατζηκώστας Λ. (1986), «Τα κουκιά στη δίαιτα και την παράδοση του λαού μας», Λαογραφική Κύπρος 16,36, 103-107.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τρόφιμα

γρούτα,η
Είδος χυλού, έδεσμα.

Τσιορβάς ή πορτός ή πουρκουρόσουππα
Είδος σούπας.

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
μπούκκωμαν - πρόεμαν ή μπρόεμαν,το

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος μπούκκωμαν - πρόεμαν ή μπρόεμαν,το

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
μπούκκωμαν - πρόεμαν ή μπρόεμαν,το