Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
σπορά,η

«Ξυλάλετρο από το Αργάκι» <br/> Πηγή: Πίπης 2000, 100

Περιγραφή Τεχνικής
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Περιγραφή Τεχνικής

Περιγραφή τεχνικής

Για τη σπορά ο γεωργός ξεκινούσε πολύ πρωί, για να βρεθεί με τη γέννηση του ήλιου στο χωράφι. Προτού φύγει όμως για την πρώτη μέρα  της σποράς, δεν έπρεπε να ξεχάσει το σιτάρι και το κριθάρι που ευλόγησε ο παπάς την ημέρα του Τιμίου Σταυρού. Η σπορά, τα παλιά χρόνια, γινόταν με το δεξί χέρι. Με το αριστερό κρατούσαν το ζεμπίλι που περιείχε τον σπόρο.
Στο χωράφι έχοντας κρεμασμένο στο ένα χέρι το ζεμπίλι με τον σπόρο, έπαιρνε με το άλλο χούφτα-χούφτα και το σκόρπιζε προσεκτικά, για να βλαστήσει ομοιόμορφα. Όταν έσπερνε ένα προστάθιν [προστάθιν,το = η έκταση χωραφιού που ο γεωργός χωρίζει σε αυλακιές κατά τη σπορά] το εσαράκλιζεν [σαρακλίζω = ισοπεδώνω με το σάρακλο] με το σάρακλον, ένα βαρύ, πολύ μακρύ και στενό ξύλο. Μ’ αυτό τον τρόπο ισοπέδωνε το χωράφι και σκέπαζε καλά τον σπόρο, για να μην τον φάνε τα πουλιά. Όταν έσπερναν ξερόβολα, δηλαδή χωρίς να βρέξει, υπήρχε κίνδυνος να χαθεί ο σπόρος, γιατί τον έτρωγαν τα πουλιά. Μπορούσε, όμως, και να καταστραφεί.
Παλαιότερα, όταν ο γεωργός χρησιμοποιούσε το ξυλάλετρο, μπορούσε να σπείρει δυο σκάλες όλη την ημέρα. Αργότερα όμως, όταν εμφανίστηκαν τα σιδερένια άλετρα, το δίυνο, το τρίυνο και το τετράυνο, κάλυπταν τέσσερις, έξι και οκτώ σκάλες αντίστοιχα. 
Τελειώνοντας τη σπορά, ο γεωργός περίμενε με αγωνία τη βροχή για να βλαστήσουν τα σπερμένα του. Όταν δεν υπήρχαν ακόμη τα ζιζανιοκτόνα, προσπαθούσε να απαλλαγεί από τα ζιζάνια βγάζοντάς τα με το χέρι. Συνήθως μέσα στα σπερμένα βλαστούσαν πάρα πολλές ατύλες [άτυλ(λ)α,η = ζιζάνιο των σιτηρών] και λαψάνες [λαψάνα,η = είδος ζιζανίου των σιτηρών]. Το ζιζάνιο ατύλα, όταν υπήρχε σε μεγάλη ποσότητα μέσα στο αλεύρι, προκαλούσε πονοκέφαλο (Μιχαλοπούλου-Χαραλάμπους 1998, 319-321; Πίπης 2000, 101).

Τα τελευταία χρόνια, με τη ραγδαίαν εξέλιξη της τεχνολογίας, είχαν έρθει στο Αργάκι [Αργάκι,το = κοινότητα της επαρχίας Λευκωσίας] τα διάφορα μηχανήματα. Μηχανήματα σποράς, αρδεύσεως, και θερισμού, που έκαμαν τις γεωργικές εργασίες πολύ πιο εύκολες αλλά και πιο πολυέξοδες.
Όταν βλαστούσαν τα σπαρτά ποτίζονταν από τις βροχές του χειμώνα ή τα πότιζαν από το νερό του ποταμού Σερράχη, που το διοχέτευαν σε διάφορα δήμματα, δηλαδή μεγάλα αυλάκια που διακλαδώνονταν σε μικρότερα και έφταναν μέχρι τα σπαρτά. Κάποτε η ανομβρία, οι ακρίδες, το μίρτος κατέστρεφαν τα σπαρτά και τότε ακολουθούσε η δυστυχία (Πίπης 2000, 101).

Ο Ιωάννης Ιωνάς στα «Παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου» αναφέρει τα εξής σχετικά με τη σπορά: «Ο γεωργός στο χωράφι, αφού ξεφόρτωνε τον σπόρο, προτού συναρμολογήσει το άλετρο με τον ζυόν [ζυός,ο = ο ζυγός] στο σβέρκο των ζώων, έπρεπε να σημαδέψει την πρώτη σ̆ερκά [σ̆ερκά,η = η χούφτα, η χεροβολιά] της σποράς, σύροντας τη μια από τις βαριές τσαγκαροπο(δ)ίνες του [τσαγκαροπο(δ)ίνες,οι = οι μπότες του τσαγκάρη] για να χαράξει γραμμή καθώς βάδιζε και μετρούσε. Μετρούσε εννέα ασ̆σ̆ελιές, δηλαδή βήματα, απόσταση για το σιτάρι και οκτώ για το κριθάρι από τον ανάολον [ανάολος,ο = το σύνορο του χωραφιού] και αυτό ήταν το πλάτος που θα είχε η διασπορά των χεροβολιών στην πρώτη διαδρομή. Το χωράφι χωριζόταν επίσης με σημάδια σε παράλληλες νοητές γραμμές (που αναλογούσαν περίπου με ένα προστάθιν η κάθε μια (δηλαδή ¼ της σκάλας [σκάλα,η = μονάδα επιφάνειας ίση με 14.400 τ.π.] ή 20 ασ̆σ̆έλια) για καθορισμό των στάσεων ανάπαυσης. 
Ο ζευγολάτης έσπερνε παίρνοντας δράκες [δράκα,η = ό,τι μπορεί να πιάσει κάποιος στη χούφτα του] με σπόρο από το ζεμπίλι που κρεμόταν στο αριστερό του μπράτσο, ακολουθώντας τον ρυθμό μιας χεροβολιάς κάθε φορά που το δεξί του πόδι ήταν μπροστά. Εκσφενδόνιζε με το χέρι του μια χεροβολιά αριστερά και μια δεξιά και έσπερνε το πρώτο προστάθιν. Για το ρόδι μια χούφτα έπρεπε να φτάσει για τρεις χεροβολιές, ενώ για το σιτάρι και το κριθάρι μια χούφτα για κάθε χεροβολιά. Το υπόλοιπο μέρος του χωραφιού, δηλαδή τα άλλα προστάθκια τα έσπερνε με τον ίδιο τρόπο η γυναίκα του καθώς αυτός σκέπαζε τον σπόρο, χαράζοντας με το αλέτρι ξέβαθα και πυκνά αυλάκια στο χώμα που ήταν ήδη σπαρμένο. Με την καματόβεργα [καματόβερκα,η = βουκέντρα (οδηγός βοδιών κατά το όργωμα)] στο δεξί του χέρι καθοδηγούσε τα βόδια. Με το αριστερό του χέρι κρατούσε τον άδρωπον του αρότρου με τα ζευκαρικά [ζευκαρικά,τα = τα ηνία] τυλιγμένα γύρω από τον πισινό ή άδρωπον κοντά στο σ̆έριν [σ̆έριν,το = το χέρι] και το σ̆ερόσιν [σ̆ερόσ̆ιν,το = η χειρολαβή] του αρότρου για να το σηκώνει κάθε φορά που οι πέτρες ή το πολύ σκληρό χώμα το έθεταν σε κίνδυνο. Συχνά πίσω από τον ζευγολάτη βάδιζε άτομο που κρατούσε σκαλιστήρι, ο τσάππατζ̆ης, για να σπάζει τους βώλους, να χώνει τους σπόρους που έμεναν ακάλυπτοι και να μαζεύει τα χόρτα που ξερίζωνε το υνί.    
Μόλις τέλειωνε το όργωμα κάθε προσταθκιού, τα ζώα έπρεπε ν’ αφεθούν ν’ ανασάνουν για λίγο. Κι έπρεπε να είναι γυρισμένα προς την αντίθετη μεριά του αέρα, δηλαδή να έχουν τον αέρα από πίσω τους για να μην πιαστούν [πιάννομαι = παθαίνω ψύξη]. Περίμεναν μέχρι που έβλεπαν τα βόδια να μαρουτζ̆ούνται [μαρουτζ̆ούμαι = αναμασώ, μηρυκάζω], προτού ξεκινήσουν το επόμενο προστάθιν. Το μαρούτζ̆ησμαν ήταν σημάδι που σήμαινε ότι αυτά είχαν πλέον ξεκουραστεί. Στο τέλος κάθε προσταθκιού, καθώς τα βόδια ξεκουράζονταν, ο ζευκαλάτης καθάριζε με το λακούτιν, άλλως κάτσιναν [κάτσινας,ο = ξύλο με χαλί] της καματόβεργας, τις μικρές πέτρες και τον πηλό που πιάνονταν μαζί με χόρτα πάνω στο ποδάριν [ποδάριν,το = το έλυμα του αρότρου] του αρότρου. Η καματόβεργα στην άλλη της άκρη είχε τον σ̆ίττον ή αλλιώς το σ̆εττίν [σ̆εττίν,το = το κεντρί της βουκέντρας] για βουκέντρισμα των βοδιών κατά το όργωμα.
Συνήθως, το όργωμα μιας σκάλας χωραφιού αντιστοιχούσε για τον ζευγολάτη με μια ολόκληρη ημέρα εργασίας. Το όργωμα είχε και αυτό την τέχνη του. Το αλέτρι έπρεπε να συγκρατείται σταθερά ίσια για να μην κτυπά πάνω στα πόδια των βοδιών και να τα πληγώνει και να αποφεύγονται οι πέτρες που έθεταν σε κίνδυνο το ίδιο το αλέτρι. Ύστερα από τη σπορά και το όργωμα (αλλιώς ζευγάρισμα ή κάμωμα), το χωράφι έπρεπε να σαρακλιστεί με το σάρακλον και σπάζοντας οι βώλοι να σκεπάσουν καλά τον σπόρο, αφήνοντας μια ισόπεδη επιφάνεια που κρατούσε την υγρασία (Ιωνάς 2001, 47-50).

Κυπριακή Ονομασία

Ελληνική ονομασία

Ετυμολογία - Γλωσσικές Παρατηρήσεις

ΕΤΥΜ. αρχ. < σπείρω (Μπαμπινιώτης 2005, λήμμα σπορά,η, 1639)

Μέθοδος Επεξεργασίας Γεωργική / Αλιεία/ Κτηνοτροφία

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία χρήσης

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Από κάποιο χειρόγραφο του Κωστέα Παπαδοπούλου (1882-1959), το οποίο έγραψε τη δεύτερη δεκαετία του αιώνα μας, δημοσιεύουμε ένα απόσπασμα από το κεφάλαιο «Αναμνήσεις και συμπεράσματα περί Γεωργίας». Το χειρόγραφο αυτό περισώθηκε από τον γιο του Αντρέα, ο οποίος το μετέφερε μαζί του στην Αμερική, λίγα χρόνια πριν από το 1974. 
«Ο γεωργός κατά τον μήνα Σεπτέμβριον πρέπει πρώτον να καλλιεργήσει όσα δίολα έχει και έπειτα όσα δύναται να ξερονιάσει χέρσα και αποκαλάμες. 
Κατά τον μήνα Νοέμβριον και εάν δεν εχόρτασεν η γη, να μην απελπίζεται αλλά αφού ευχαριστήσει τον Δωροδότην, ας προσευχηθεί εις Αυτόν. Ας αρχίσει να σπέρνει τον σπόρον του. Πρέπει όμως να εξετάσει τα ακατάλληλα χωράφια που θα σπείρει, αν δεν βγάλλουν ζούραν. Ουδέποτε όμως να σπείρει ποκαλάμην [ποκαλάμη,η = το άχυρο] ξερόβολην [ξερόβολον,το = χωράφι που καλλιεργείται και σπείρεται προτού πέσουν βροχές]. Ας μη πηλοσπέρνει τα χωράφια του, αν έχει καιρόν αρκετόν. Μόλις ανοίξει ο καιρός, δεν πρέπει να αμελήσει τηv εργασίαν του, αλλά πάσαις δυνάμεσι δανειζόμενος και από την νύκταν ολίγας ώρας να τελειώσει το έργον του μήπως έλθει ο ψυχρός καιρός και μείνει άσπορος» (Μιχαλοπούλου-Χαραλάμπους 1998, 319-321).

Πριν τη σπορά γινόταν αγιασμός στο σπίτι των γεωργών οποιαδήποτε μέρα, φτάνει να το ζητούσαν από τον ιερέα. Αυτοί είχαν καθαρτική αποστολή και γίνονταν, είτε για να εξαλειφθεί η βασκανία, είτε για να ευλογηθούν οι σπόροι και τα μέσα με τα οποία γινόταν η παραγωγή.  «Πριν αρχίσουμεν την σπορά κάνουμε αγιασμό στο σπίτι. Βάλλουμεν [βάλλω = βάζω] στο τραπέζι σιτάρι και άλας και μια κούπα νερό καθαρό (όχι άτσαλο, δηλαδή χωρίς να το αγγίξει γυναίκα που έχει τα έμμηνά της), ανάπτομεν τρία κεριά. Ο ιερέας κάμνει τον αγιασμόν. Στο τέλος ο ιερέας διατάσσει και του δίδουμε δέσμη ελιάς ή ανθών και ραντίζει το σπίτι, τα ζώα και όλα πλησίον του σπιτιού. Προσκυνούμεν τον σταυρό» (Ιωνάς 2001, 65-66).

Βιβλιογραφικές αναφορές

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Μιχαλοπούλου-Χαραλάμπους Χ. (1998), Περιστερωνοπηγή. Από την αρχαιότητα μέχρι το 1974, Προσφυγικό σωματείο «Ένωση Περιστερωνοπηγιωτών», Λευκωσία.

Μπαμπινιώτης Γ. (2005), Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Με σχόλια για τη σωστή χρήση των λέξεων. Ερμηνευτικό, Ορθογραφικό, Ετυμολογικό, Συνωνύμων-Αντιθέτων, Κυρίων Ονομάτων, Επιστημονικών Όρων, Ακρωνυμίων, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα.

Πίπης Χ. (2000), Αργάκι: 1800-1974, Ι. Γ. Κασουλίδης & Υιός Λτδ, Λευκωσία.


Πηγή φωτογραφίας:

«Ξυλάλετρο από το Αργάκι» (Πίπης 2000, 100)

Ερευνητής / Καταχωρητής

Ελένη Χρίστου, Τόνια Ιωακείμ, Αργυρώ Ξενοφώντος

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Σιτηρέσιο

διατροφικές συνήθειες των γεωργών
Ο γεωργός ξεκινούσε τη μέρα του πριν τα χαράματα, συνήθως στις 2 ή 3 το πρωί με ένα δυναμωτικό πρωινό που περιλάμβανε συνήθως σούπα με πουρκούριν [πουρκούριν,το = το πλιγούρι] και φιδέν [...] Γύρω στις 9 με 10 το πρωί, όταν ο ήλιος ανέβαινε ψηλά, σταματούσε τις εργασίες για να ξαποστάσει και να μπουκκώσει [μπουκκώννω = προγευματίζω].

Σχετικό Περιεχόμενο - Σκεύη - εργαλεία

αγκουράς,ο
Ξύλο που συνδέει τη βουκάνη με τον ζυγό.

αδκιάτζ̆ιν (αδκιάτζιν),το
Τα αδκιάτζια χρησιμοποιούνταν στη διαδικασία του αλωνίσματος.

άλετρον,το
Παραδοσιακό γεωργικό εργαλείο που χρησιμοποιούσαν οι γεωργοί για να οργώσουν τη γη.

Χρειώδη γεωργού
Επισυνάπτεται κείμενο με διάφορα εργαλεία που ήταν απαραίτητα για τον γεωργό: Ξυστούρης Σ. (1980) 286-292.

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Μιχαλοπούλου-Χαραλάμπους Χ. (1998), Περιστερωνοπηγή. Από την αρχαιότητα μέχρι το 1974, Προσφυγικό σωματείο «Ένωση Περιστερωνοπηγιωτών», Λευκωσία.

Μπαμπινιώτης Γ. (2005), Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Με σχόλια για τη σωστή χρήση των λέξεων. Ερμηνευτικό, Ορθογραφικό, Ετυμολογικό, Συνωνύμων-Αντιθέτων, Κυρίων Ονομάτων, Επιστημονικών Όρων, Ακρωνυμίων, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα.

Πίπης Χ. (2000), Αργάκι: 1800-1974, Ι. Γ. Κασουλίδης & Υιός Λτδ, Λευκωσία.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τεχνικές παρασκευής τροφίμων

γεωργικές ασχολίες,οι

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
σπορά,η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος σπορά,η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
σπορά,η