Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
αμπελοφύτευση,η

Περιγραφή Τεχνικής
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Περιγραφή Τεχνικής

Περιγραφή τεχνικής

Ο Ιωάννης Ιωνάς στα «Παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου» αναφέρει πως εκείνος που ήθελε να φυτέψει αμπέλι έπρεπε πρώτα να επιλέξει τον αγρό, τον οποίο θα μετέτρεπε σε αμπελώνα, να τον οργώσει δύο άλετρα, δηλαδή δυο φορές και να αφαιρέσει από αυτόν τις πέτρες. Με τις πέτρες έκτιζε ξερότοιχους [τοίχους με ξερολιθιά] στα όρια ή εγκαρσίως και κατά διαστήματα στις κατωφέρειες του χωραφιού και έτσι δημιουργούνταν δομές με σκαλιά στα χωράφια που είχαν έδαφος με μεγάλη κλίση. Να σημειωθεί ότι τα αμπέλια στις ορεινές περιοχές κάλυπταν συνήθως χωράφια με μεγάλες κλίσεις, στα οποία δεν μπορούσαν να καλλιεργηθούν εύκολα άλλα προϊόντα. Πάρα πολλά από αυτά τα αμπέλια στις απότομες βουνοπλαγιές δύσκολα μπορούσαν να οργωθούν με το αλέτρι και έτσι, όταν μετατρέπονταν σε αμπελώνες, σκαλίζονταν με την τσάπα (Ιωνάς 2001, 81).
Την εποχή του κλαδέματος, δηλαδή περί τα τέλη του Γενάρη και αρχές του Φεβράρη, ο αμπελουργός μάζευε, για το φύτεμα, αμμάδκια, καλές κληματζ̆ίες [κληματόβεργες] με σταφυλόκομμαν [φέρουσες κόμπους προηγούμενης οπωφορίας], μήκους περίπου ενός μέτρου. 
Οι κληματζ̆ίες διαλέγονταν να είναι πυκνόκοκκες - σταφυλόκοκκες [με πολλούς κόμπους] «για να βγάλουν φυτά», δηλαδή να μπορούν να κοπούν από αυτές κομμάτια, μήκους ενός μέτρου περίπου, που προορίζονταν να χρησιμοποιηθούν στο φύτεμα και τη δημιουργία ενός νέου αμπελιού. 
Τα φυτά, αφού συγκεντρώνονταν, γίνονταν φορτίν, δηλαδή μεγάλη δέσμη των 200-300 και μεταφέρονταν στο χωράφι, όπου ο αμπελουργός σκόπευε να φυτέψει αμπελώνα. Εκεί έβρισκε έναν όχτον [ανάχωμα] κοντά σε τοίχο δομής όπου, εφόσον ήταν κόμμα από τον άνεμο, συγκρατείτο υγρασία, και έσκαβε λάκκο. Ο λάκκος έπρεπε να βλέπει προς ανατολάς για να δέχεται τις πρωινές ακτίνες του ήλιου και να έχει βάθος περίπου δύο με δυόμισι πόδια. Μέσα στον λάκκο έβαζε λίγο νερό και έθαβε το φορτίν με τις κληματόβεργες κάτω από στρώμα μαλακού και γόνιμου χώματος, πάχους τουλάχιστον τεσσάρων δαχτύλων του χεριού. Οι μύτες των κληματόβεργων έπρεπε να βλέπουν προς ανατολάς. Αν ο καιρός δεν ήταν βροχερός, το μέρος με το φορτίν έπρεπε να ποτίζεται, κατά διαστήματα, για να υπάρχει υγρασία μέσα στο χώμα, που ήταν χωμένα τα φυτά. Μετά από τρεις με τρεισήμισι μήνες περίπου, όταν θα έβγαζε το φορτίν με τις κληματόβεργες για να κάνει το φύτεμα, οι κληματόβεργες ήταν ήδη ζαχαρωμένες και υπήρχαν κιόλας στην περιφέρεια της τομής, που έγινε όταν αυτές αφαιρέθηκαν από το φυτό κατά το κλάδεμα, οι πρώτες ρίζες (Ιωνάς 2001, 82).
Η εποχή της αμπελοφύτευσης άρχιζε κατά το Μάρτη-Απρίλη, αλλά για τους περισσότερους προτιμούνταν ο μήνας Μάης, μετά τις μεγάλες βροχοπτώσεις που είχε όρκον [υγρασία] το χωράφι. 
Το χωράφι στο οποίο θα έμπαινε το αμπέλι έπρεπε να ξορτζ̆ιαστεί [να καλλιεργηθεί βαθιά] καλά από τον Γενάρη ή Φεβράρη, για να απορροφήσει τη βροχόπτωση και να έχει όρκον [συγκράτηση υγρασίας] για αρκετό χρόνο. 
Το αμπελοφύτεμα άρχιζε με τοποθέτηση καλαμιών σε κανονικές αποστάσεις και σειρές, ούτως ώστε να φαίνεται η θέση που θα έπαιρναν τα φυτά όταν θα φυτεύονταν. Οι αποστάσεις αυτές ήταν πέντε πόδια μεταξύ των φυτών και ήταν σε παράλληλες γραμμές που είχαν και αυτές απόσταση μεταξύ τους πάλι πέντε πόδια. 
Η νοικοκυρά σηκωνόταν από το πρωί να κάνει τη λαρτοτη(γ)άνισην [τηγάνισμα με λίπος και κομμάτια λαρδιού με κρεμμύδι και ψωμί] και να γεμίσει την καντήλαν [ποτήρι] με κρασί ή ζιβανίαν του προγεύματος. Θα ετοίμαζε επίσης το καλάθι για το μπούκκωμαν [πρόγευμα] και το μεσημεριανό στο χωράφι.
Το φύτεμα γινόταν συνήθως Κυριακή ή γιορτή, γιατί χρειάζονταν πολλά χέρια και επιστράτευση όσων συγχωριανών είχαν τη διάθεση να συμμετάσχουν. Σε αυτό δεν βοηθούσαν μόνο οι συγγενείς και οι στενοί φίλοι του ιδιοκτήτη, με τους οποίους αυτός είχε και άλλες ανταλλαγές εργασίας, αλλά και όσοι ήθελαν να απολαύσουν το πανηγύρι που θα γινόταν, ως επίσης και το γερό φαγοπότι που θα ακολουθούσε στο σπίτι του ιδιοκτήτη μετά το πέρας του αμπελοφυτέματος.
Όπως και για τις άλλες εργασίες αναμενόταν η γέμωση του φεγγαριού [πανσέληνος] για να γίνει η δουλειά. 
Το αμπελοφύτεμα άρχιζε με τη φράση «Ευλοημένον το έργον». Τα άτομα που χρειάζονταν για κάθε γραμμή του αμπελιού ήταν πέντε. Ένας ο σκαλιάτουρος ή άλλως σκαλιέρης, που θα κρατούσε τη διχαλωτή σκάλα, δυο γυναίκες που θα έφερναν και θα έχυναν νερό μέσα στον κάθε ένα από τους λάκκους, μια γυναίκα που θα έφερνε και θα έβαζε την κληματόβεργα μέσα στον λάκκο και ο παλλουκάρης που θα έκλεινε τον λάκκο. 
Ο σκαλίατουρος με δυνατό χτύπημα της σκάλας, λίγες αναμοχλεύσεις διξιά-αριστερά και πίεση με το πόδι, θα άνοιγε λάκκο, ενώ ο παλλουκάρης, μόλις τοποθετείτο το φυτό μέσα στον λάκκο και ποτιζόταν, θα έκανε με τη στέκα [ξύλο], το σκλήβωμα ή άλλως στότσ̆ασμαν, δηλαδή θα ισοπέδωνε, θα έσπρωχνε και θα πατούσε το χώμα να κλείσει ο λάκκος που θα παράχωνε το φυτό. 
Η μεγάλη διχάλα της σκάλας έπαιζε ρόλο χειρολαβών για τον χειριστή, ο οποίος σήκωνε τη σκάλα όσο μπορούσε ψηλά και την κάρφωνε με δύναμη στη γη. Αν το χώμα ήταν αρκετά μαλακό, μπορούσε από την πρώτη να πετύχει το σκοπό του. Αν όχι, έβαζε το πόδι του μεταξύ διχαλιών και πίεζε, ταρακουνώντας όλη τη διχάλα, ως ότου το βαρύ σίδερο βυθιστεί ολόκληρο μέσα στο χώμα. Αμέσως μετά τραβούσε τη σκάλα και, αν το χώμα δεν ήταν υγρό και έσκαζε, μια από τις γυναίκες βοηθούς που κρατούσε σταμνί έχυνε μέσα νερό για να ξαναμπεί η σκάλα και ταρακουνούμενη να λασπώσει τις παρειές της τρύπας και να συγκρατηθεί το χώμα. Αν όμως το χώμα ήταν αρκετά υγρό, τραβούσε τη σκάλα και χύνονταν μέσα τρία λίτρα νερό, για να εισαχθεί αμέσως, από άλλη εργάτρια, η κληματόβεργα που έπρεπε να ακουμπήσει στον πάτο. Έπρεπε ν’ ακουμπά στον πυθμένα, διότι διαφορετικά θα ξηραινόταν. Μετά το νερό και την τοποθέτηση της στύππας [κληματόβεργας], γινόταν το παράχωσμαν με τη στέκα ή άλλως σφηνωτήρι και πατιόταν γύρω-γύρω καλά το χώμα. 
Κατά τη διαδικασία αυτή ακουγόταν συνεχώς η φωνή των σκαλιάτουρων που μόλις άνοιγαν τους λάκκους με τη σκάλα έλεγαν: «Νερό-ο-ον»! Μόλις έμπαινε το νερό φώναζαν πάλι: «Άμπελον» και έμπαινε το φυτό μέσα στην τρύπα. Κατά την παράχωση του φυτού έλεγαν για ευλογία:   «Γλυκόποτον κρασίν». Οι λέξεις νερόν – άμπελον και γλυκόποτον κρασίν ακούγονταν μέχρις ότου φυτευτεί όλο το αμπέλι.
Ένας στρατός από σκαλιάτουρους και βοηθούς, οι οποίοι πηγαινοέρχονταν για να φέρουν στους πρωταγωνιστές τα φυτά και το νερό με τις κούζες και τα σταμνιά, βρίσκονταν σε κίνηση. Τα παιδιά αναλάμβαναν τον πηγαινοερχομό με τα γαϊδούρια στη βρύση του χωριού για συνεχή προσκόμιση του νερού. Η δουλειά γινόταν με ενθουσιασμό και έπρεπε να είναι όλοι χαρούμενοι και να τραγουδούν για να είναι χαρούμενο και το αμπέλι που φυτευόταν και να έχει κέφι για παραγωγή. Δεν έλειπαν και τα πειράγματα. Μόλις ο σκαλιάτουρος φώναζε ότι η σκάλα του [η τρύπα που έκανε με τη σκάλα του] δεν είχε νερό, οι κοπέλες έτρεχαν με τα σταμνιά τους για να τον εφοδιάσουν. Το αμπελοφύτεμα μετατρεπόταν και σε ευκαιρία για να βρεθούν κοντά - κοντά οι νέοι και να δουν ο ένας τον άλλο. Μπορούσε να ήταν και η αρχή για συνοικέσια που θα επέρχονταν αργότερα μετά το θέρος. 
Λέγεται ότι στα χωριά της περιοχής Πιτσιλιάς συνήθιζαν κατά το φύτεμα του αμπελιού να βάζουν μέσα στο λάκκο και λίγο κρασί μαζί με το νερό για να έχει το αμπέλι παραγωγή (Ιωνάς 2001, 82-86).

Κυπριακή Ονομασία

Ελληνική ονομασία

Ετυμολογία - Γλωσσικές Παρατηρήσεις

Μέθοδος Επεξεργασίας Γεωργική / Αλιεία/ Κτηνοτροφία

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία χρήσης

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Η καλλιέργεια αμπελιών αποφευγόταν σε πεδινές περιοχές γιατί όλα τα καλλιεργήσιμα και επίπεδα χωράφια δεσμεύονταν για την παραγωγή δημητριακών και κάλυψη των αναγκών διατροφής των οικογενειών και των ζώων της αγροτικής κοινωνίας αλλά και λόγω του ότι οι ψηλές θερμοκρασίες ευνοούσαν την ανάπτυξη ασθενειών, αφού τότε δεν υπήρχαν φάρμακα για ψεκασμό. Της αρχής αυτής διέφευγαν τα πότιμα (αρδεύσιμα) χωράφια που μετατρέπονταν σε περιβόλια, ως επίσης χωράφια πλουσίων που είχαν πλεόνασμα γης και δεν φοβούνταν τη στέρηση από μειωμένη παραγωγή δημητριακών. Με πολιτική που εφάρμοσε η Βρετανική Αποικιοκρατική Διοίκηση, όλα τα αμπέλια που βρίσκονταν στις πεδινές περιοχές παραμερίστηκαν και προωθήθηκε πιο εντατική αμπελοκαλλιέργεια στις ημιορεινές περιοχές. 
Επιλογές για ποικιλία σταφυλιών δεν υπήρχαν πολλές: 
- Σταφυλή λευκή (μουσκάτον, ξινιστέριν, της κληματαρκάς, με μακρυάς ή στρογγυλάς ρώγας, άνευ ιδίας ονομασίας) 
- Σταφυλή μαύρη (πόφθαλμον, κοκκινόρωβον (cocchinoro), φλούρικο (flurico), εφτάκιλον των κήπων (δίδει σταφύλι 7 φορές το έτος) 
- Σταφυλή κόκκινη (βέρικον). 
Μεταξύ αυτών των ειδών, το ξινιστέρι, το πόφθαλμο, το κοκκινόροβον και το φλούρικον, αποτελούν σχεδόν αποκλειστικώς την αμπελοφυτεία των αμπελουργών της Κύπρου, διότι το μουσκάτον επί μάλλον και μάλλον παραμερίζεται (Ιωνάς 2001, 80). 
Ο Χατζηδημήτρης Αργυρού Φεττά (78 χρονών,Θελέτρα Πάφου, Λαογραφικό Αρχείο Τ. 82, Χφ. 65, 215) αναφέρει: «Παίρνουν τον παπά τζ̆αι κάμνουν αγιασμόν εις τ’ αμπέλιν που φυτεύκουν. Μες στον Φεβράρην βρίσκουν τα φυτά τζ̆αι χαβκουν τα χαμαί τζ̆αι φυτρώννουν. Μες στα τέλη Απριλίου παίρνουν τα εις το χωράφιν τζ̆αι φυτεύκουν τα. Που τη νύχταν πάσιν εις τα καφενεία τζ̆αι φέρνουσιν [αγοράζουν] ούλους τους χωρκανούς τζ̆αι τσιγάρα τζ̆αι κρασίν τζ̆αι την άλλην ημέραν μαζεύονται ούλοι εις το αμπέλιν τζ̆αι φυτεύκουν. 
Ένας κραεί την σκάλα, ένας γέρνει νερόν, ένας βάλλει φυτά μες στην τρύπαν τζ̆ι ένας στετσ̆άζει τα τζ̆ι άλλοι κουαλούν κοντά (τα πρώτα τρία φυτά του αμπελιού τα βάζουν με κρασί αντί νερό, λέγοντας καλή στερέωση ή ευλογημένη η άμπελος). Ούλλον το χωρκόν βοηθά χωρίς να πλερώνεται κανένας. Όταν βάλουν το αμπέλιν μεθκιούν τζ̆αι τραουδούσιν, παλιώνουν, χορεύκουν. Έχουν τζ̆αι βκιολάρην τζ̆αι χορεύκουν. Λαλούσιν άμπελον τζ̆αι νερόν τραουδιστά. Ο ένας να κρατά το φυτόν τζ̆αι ο άλλος το νερόν. Μαειρεύκουν εις το αμπέλιν τζ̆αι κάχουνται τζ̆αι τρώσιν τζ̆αι σηκώννουνται τζ̆αι έρκουνται ο καχένας έσσω του όπκοιαν ώραν τζ̆ι αν τελειώσουν στρώνουν το τραπέζιν αμέσως. Κάποιοι συνάουνται εις τον καφενέν τζ̆αι πάει πάλε τζ̆είνος πόσει το αμπέλιν τζ̆αι πάλε κάμνουν διασκέδασιν εις τα καφενεία. Εις το τραπέζιν πίννουν κρασίν πολλύν. Έχουσιν συμφωνία τζ̆αι γεμώννουν τα ποτήρκα τζ̆αι λέουν κώλον άσπρον [...] 
Η σκάλα εν έναν σέριν μακρίν τζ̆ι έχουν ξύλον τσ̆αττάλιν τζ̆αι βάλλουν το μέσα τζ̆είνον το σίερον τζ̆αι καχίσκει το τζ̆αι βκάλλει το τζ̆αι βάλλουν το φυτόν. Ο άλλος στετσ̆άζει με το ξύλον να γεμώσει τζ̆είνη η τρύπα, να εφαρμοχεί το φυτόν μέσα. Το φύτεμαν του αμπελιού τελειώνει με το γλέντιν τζ̆αι τα τραούδκια που λαλούν. Όποιος πάει στο τέλος εν λαμβάνει μέρος» (Ιωνάς 2001, 84).

Βιβλιογραφικές αναφορές

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Ερευνητής / Καταχωρητής

Τόνια Ιωακείμ, Αργυρώ Ξενοφώντος

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Περισσότερα

Σχετικό Περιεχόμενο - Σχετική Βιβλιογραφία

Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.

Ριζοπούλου-Ηγουμενίδου Φ. (1989), «Η αμπελοκαλλιέργεια και οι παραδοσιακοί ληνοί της Κύπρου», Τεχνολογία. Ενημερωτικό Δελτίο Κοινωφελούς Ιδρύματος Ελληνικής Τράπεζας Βιομηχανικής Αναπτύξεως, 3, 20-22.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τεχνικές παρασκευής τροφίμων

αμπελοκαλλιέργεια,η
Τα αμπέλια φυτεύονταν σε σειρές που δημιουργούνταν με την τοποθέτηση καλαμιών σε ίσες αποστάσεις. Τα άτομα που χρειάζονταν για κάθε σειρά ήταν πέντε. Ο σκαλιάτουρος, που κρατούσε τη σκάλα για το άνοιγμα του λάκκου, δύο γυναίκες που έφερναν και έχυναν νερό μέσα στο λάκκο, μία γυναίκα που έβαζε την κληματόβεργα και ο παλλουκάρης που έκλεινε τον λάκκο.

Σχετικό Περιεχόμενο - Τρόφιμα

σταφύλι,το
Το σταφύλι καλλιεργείτο κυρίως στα ορεινά χωριά της Κύπρου, όπου η θερμοκρασία ήταν χαμηλή. Οι αμπελουργοί τρύγιζαν το σταφύλι που προοριζόταν για την παραγωγή κουμανταρίας και μοσχάτου το μήνα Αύγουστο, ενώ η συγκομιδή για τα υπόλοιπα κρασιά γινόταν μετέπειτα, τους μήνες Σεπτέμβριο και Νοέμβριο.

Σχετικό Περιεχόμενο - Χώροι Παραγωγής - Διάθεσης

Τρόφιμα

Παραδοσιακές Συνταγές

Σιτηρέσιο - Γεύματα

Χώροι Παραγωγής και Διάθεσης

Τεχνικές Παραγωγής

Παραδοσιακά Σκεύη και Εργαλεία

Βιβλιογραφία

Περιήγηση σε Μουσεία Τροφίμων, Λαϊκής Τέχνης & Αγροτικής Ζωής

Διαφημίσεις Τροφίμων

Εκπαιδευτικές Εφαρμογές

Ιστορία Κυπριακών Βιομηχανιών Τροφίμων

Τίτλος
αμπελοφύτευση,η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος αμπελοφύτευση,η

Φωτογραφίες

Συνημμένα

Τίτλος
αμπελοφύτευση,η