Αναζήτηση Τεκμηρίων

Τίτλος
Ομαδικά γεύματα κατά την αρχαιότητα

Ενδείξεις για παράθεση ομαδικών γευμάτων υπάρχουν στην Κύπρο ήδη από τη Χαλκολιθική περίοδο

Απεικόνιση υπαίθριου γεύματος σε αμφορέα της Κυπρο-Αρχαϊκής περιόδου από την Αμαθούντα (British Museum Online Collection)

Περιγραφή Σιτηρεσίου - Γευμάτων
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Περιγραφή Σιτηρεσίου - Γευμάτων

Περιγραφή Σιτηρεσίου

Ενδείξεις για παράθεση ομαδικών γευμάτων στην Κύπρο υπάρχουν από τη Χαλκολιθική περίοδο. Κατά την περίοδο αυτή, σύμφωνα με τα ζωικά κατάλοιπα, το εδεσματολόγιο ενός ομαδικού γεύματος θα περιελάμβανε κρέας από αιγοειδή και ελάφι (πλατώνι). Το κρέας πιθανόν να μην αποτελούσε μέρος του καθημερινού σιτηρεσίου, αλλά να προοριζόταν για κατανάλωση σε ειδικές περιστάστεις, όπως είναι μια ευωχία (Steel 2004, 286). Κατά την Ύστερη Χαλκολιθική περίοδο παρατηρείται η άφιξη ενός νέου τύπου αγγείων με στόμιο εκροής, τα οποία πιθανόν να συνδέονται με την κατανάλωση μπύρας (Steel 2004, 286). 
Κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού οι πληροφορίες για τα ομαδικά γεύματα προέρχονται κυρίως από ταφικά κατάλοιπα. Νέοι τύποι περίτεχνης κεραμικής υποδεικνύουν την κατανάλωση και διάδοση ενός αλκοολούχου ροφήματος (κρασιού;) (Manning 1993, 45). Από αυτή την περίοδο και έπειτα γίνεται επίσης κατανάλωση βοοειδών (Keswani 1994, 270, Steel 2004, 290). Η συμβολική σημασία που είχε αποκτήσει το βόδι αυτή την περίοδο ίσως συνδέει και την κατανάλωσή του με κάποιου είδους τελετουργικά γεύματα.
Κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, στη θέση Καλαβασός-Άγιος Δημήτριος και σε μικρή απόσταση από το διοικητικό κτήριο του οικισμού βρέθηκαν συγκεντρωμένα σε έναν αποθέτη οστά από πρόβατα, κατσίκες, πέρδικες και ψάρια καθώς και ίχνη από σπόρους. Τα ευρήματα έχουν ερμηνευθεί ως υπολείμματα ομαδικού γεύματος. Ανάλογες ενδείξεις βρέθηκαν στις θέσεις Κούκλια-Ευρετή και Μάα-Παλαιόκαστρο (Μιχαηλίδης-Νικολάου 2008, 20). Την περίοδο αυτή παρατηρείται επίσης μαζική εισαγωγή μυκηναϊκών αγγείων, εκ των οποίων πολλά σχετίζονται με την κατανάλωση κρασιού: κρατήρες, κύπελλα, λεκάνες (Karageorghis 2007, 257).
Οι οινοποσίες συνεχίζονται και κατά την Κυπρο-Γεωμετρική περίοδο όπως φανερώνουν τα κτερίσματα στους τάφους της εποχής. Οι οβελοί (σούβλες) μαρτυρούν επίσης μία μέθοδο παρασκευής του κρέατος, η οποία προήλθε από τον ελληνικό χώρο και αντικατοπτρίζει τις διατροφικές συνήθειες της αριστοκρατικής τάξης (Μιχαηλίδης-Νικολάου 2008, 20). Δύο απεικονίσεις σε αγγεία (ΕΙΚ.1, 2) παρουσιάζουν ένθρονες μορφές να καταναλώνουν ένα ρόφημα με τη χρήση σιφωνίου. Στη μία απεικονίζονται επιπλέον δύο αρτοσκευάσματα και στην άλλη ένας δίσκος με ψάρι.
Μία σειρά από απεικονίσεις και ομοιώματα που χρονολογούνται στην Κυπρο-Αρχαϊκή και Κυπρο-Κλασική περίοδο προσφέρουν πιο ξεκάθαρη εικόνα για το χαρακτήρα και το περιεχόμενο των ομαδικών γευμάτων της περιόδου, τα οποία έχουν τελετουργικό-θρησκευτικό χαρακτήρα. Όπως και σε προηγούμενες περιόδους το κρασί και το κρέας θα ήταν τα βασικά είδη στο τραπέζι. Οινοχόες, κρατήρες και κύπελλα εμφανίζονται στην πλειοψηφία των απεικονίσεων, ενώ σε ένα ασημένιο κύπελλο της Κυπρο-Αρχαϊκής περιόδου από το Κούριο απεικονίζονται γυναικείες μορφές να προσφέρουν στους συνδαιτημόνες δύο πόδια από αρνί ή κατσίκα και δύο μαδημένες χήνες (Karageorghis 2006, 142) (ΕΙΚ.3). Οι οβελοί επίσης εξακολουθούν να αποτελούν εργαλείο για την παρασκευή του κρέατος (Τμήμα Αρχαιοτήτων, Καραγεώργης 2002, 163). Το εδεσματολόγιο ενός ομαδικού γεύματος θα συμπλήρωναν τα φρούτα, όπως διακρίνεται μέσα από τις απεικονίσεις (ΕΙΚ.4).
Στην Κυπρο-Αρχαϊκή περίοδο χρονολογούνται πήλινα ομοιώματα τα οποία αναπαριστούν γυναικείες μορφές να μεταφέρουν είτε με τα χέρια είτε με δίσκους κουλούρια, δηλαδή κυκλικά σκευάσματα από ζυμάρι και γλυκίσματα (Karageorghis 2006, 124). Πολλά από αυτά έχουν ανευρεθεί στο ιερό της θέσης Λάρνακα-Καμηλάργα. Τα γλυκίσματα και τα κουλούρια διαφόρων ειδών πιθανόν να θεωρούνταν ‘λιχουδιές’ για ειδικές περιστάσεις όπως μία ευωχία, ένα συμπόσιο, μια θρησκευτική τελετουργία ή γιορτή (Karageorghis 2006, 124). Στην Κυπρο-Γεωμετρική ΙΙ και ΙΙΙ (950-750 π.Χ.) και Κυπρο-Αρχαϊκή περίοδο χρονολογούνται επίσης πήλινες ανθρωπόμορφες μήτρες, οι οποίες έχουν ερμηνευθεί ως φόρμες για την παρασκευή ‘γλυκισμάτων’ (Hermary and Meirano 1998, 29). Τα γλυκίσματα αυτά, σε μορφή γυμνής γυναικείας φιγούρας με ανασηκωμένα τα χέρια, πιθανόν να προσφέρονταν σε λατρευτικές εκδηλώσεις προς τιμήν της Μεγάλης Θεάς, ακολουθώντας το έθιμο της Εγγύς Ανατολής (Καραγεώργης 2002, 143). Η γυμνή γυναικεία μορφή με ανασηκωμένα τα χέρια αποτελεί χαρακτηριστικό τύπο απεικόνισης της θεάς αυτή την περίοδο.
Γενικά στην αρχαιότητα υπάρχουν πολλές πηγές οι οποίες αναφέρουν την παρασκευή και προσφορά μορφοποιημένων γλυκών ((Hermary and Meirano 1998, 31-33). Παρόμοιες μήτρες έχουν ανευρεθεί στο Μάρι της Συρίας και χρονολογούνται ήδη στο 18 αι.π.Χ. Αναφορές για τις μήτρες υπάρχουν και στις φιλολογικές πηγές της περιοχής όπως για παράδειγμα στη Βίβλο όπου ο προφήτης Ιερεμίας καταδικάζει τη λατρεία της Ουράνιας Θεάς και την προσφορά σε αυτήν σκευασμάτων  που την αναπαριστούν (Hermary and Meirano 1998, 28, Karageorghis 2006, 129). Κατά τον Καραγεώργη (2006, 129) το έθιμο αυτό πιθανόν να εισήχθη στην Κύπρο από τους Φοίνικες και να διαδόθηκε ιδιαίτερα τον 6ο αι.π.Χ. με τη λατρεία της Αστάρτης. Σε μία επιγραφή από το Κίτιον καταγράφονται οι πληρωμές προς διάφορους τεχνίτες και θρησκευτικό προσωπικό οι οποίοι συμμετείχαν στην γιορτή της Νέας Σελήνης (New Moon Festival). Ανάμεσα σε αυτούς εκμισθώθηκαν και δύο αρτοποιοί με τρεις βοηθούς οι οποίοι έφτιαξαν ένα καλάθι με ‘γλυκίσματα’ για τη ‘Μεγάλη Θεά’ καθώς και σκευάσματα από σιτάρι και μέλι (Stager 2000, 9). Σύμφωνα με τον Καραγεώργη (2000, 4) το ‘γλύκισμα’ ταυτίζεται με σκεύασμα από ζυμάρι και σησάμι, κάτι αντίστοιχο της ‘Γρισταρκάς’ (Κουλούρι με γλυκιά γεύση). Είναι επίσης πιθανότερο το σκεύασμα να μην ψηνόταν μέσα στη μήτρα, αλλά να το αφαιρούσαν μόλις έπαιρνε το κατάλληλο σχήμα και να ψηνόταν κατευθείαν στο φούρνο (Karageorghis 2000, 4) (ΕΙΚ.5,6).

Διαφοροποίηση ανάλογα με το δημογραφικό προφίλ

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Η ομαδική κατανάλωση φαγητού και ποτού είναι ίσως η συνηθέστερη κοινωνική έκφανση ανάμεσα στα μέλη ενός κοινωνικού συνόλου όπου έτσι καλύπτεται τόσο η βιολογική ανάγκη για βρώση όσο και η ανάγκη για συναναστροφή (Steel 2004, 281). Τα ομαδικά γεύματα ή αλλιώς ευωχίες αποτελούν επίσης ιδανική συγκυρία για δημόσια επίδειξη πλούτου και πολυτέλειας μέσα από την παράθεση και κατανάλωση του φαγητού κι έτσι συχνά συνδέονται με τη σηματοδότηση του κοινωνικού status (Karageorghis 2007, 257). Αποτελούν βασικό μέρος της κοινωνικής ζωής της ανώτερης  τάξης η οποία επινοεί τρόπους για να ξεχωρίσει από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα (Steel 2004, 283, 289).
Στις ευωχίες η επιλογή των ειδών και των ποσοτήτων φαγητού προς κατανάλωση διαφέρει από τα καθημερινά γεύματα. Επίσης διαφοροποιείται η τοποθεσία διεξαγωγής του γεύματος, τα οικιακά σκεύη προς χρήση, πιθανόν και η ενδυμασία των παρευρισκομένων. Άξονα του εδεσματολογίου αποτελεί το κρέας, τα αλκοολούχα ροφήματα, καθώς και κάποιες εξωτικές γεύσεις (Steel 2004, 282-283). 
Ενδείξεις για παράθεση ομαδικών γευμάτων υπάρχουν στον Κυπριακό χώρο από τη Χαλκολιθική περίοδο, όπου σε οικισμούς της Μέσης και Ύστερης περιόδου ανασκάφηκαν συσσωρευμένα αγγεία και οστά ζώων. Παράγοντες οι οποίοι φαίνεται να έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτών των γευμάτων, κατά την Πρώιμη και Μέση αλλά κυρίως από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού και έπειτα, είναι: Οι ταφικές τελετουργίες και η συνήθεια παράθεσης γεύματος σε αυτό το πλαίσιο, οι εμπορικές επαφές με τον Ελληνικό χώρο και την Ανατολία και η αστικοποίηση μέσα από την οποία αναδεικνύεται μία ανώτερη κοινωνική τάξη η οποία προσπαθεί να διαμορφώσει την ταυτότητά της (Steel 2004, 288). 
Σε μεταγενέστερες περιόδους, δηλαδή από τη Κυπρο-Γεωμετρική περίοδο κι έπειτα υπάρχουν ενδείξεις (κυρίως απεικονίσεις σε αμφορείς) για θρησκευτικές συγκεντρώσεις με επίκεντρο το φαγητό και το ποτό, με τη συνοδεία μουσικής και χορού (Μιχαηλίδης και Νικολάου 2008, 20). Από την Κυπρο-Αρχαϊκή περίοδο επιβεβαιώνεται και στην Κύπρο η διεξαγωγή συμποσίων ακολουθώντας το παράδειγμα του Ελληνικού χώρου και της Ανατολίας (Steel 2004, 282).

Βιβλιογραφικές αναφορές

Beach, E.F. (1992) ‘The Samaria Ivories, Marzeah and Biblical Texts’, Biblical Archaeologist, 130-139.

Dentzer, J-M. (1982) Le motif du banquet couche dans le Proche-Orient et le monde grec du VIIe au IVe siecle avant J.-C. [Rome]: Diffusion de Boccarddiffusion, Erma di Bretschneider Ecole francaise de Rome.

Des Gagniers, J. (1972) ‘Une Fête Champêtre sur une Amphore d’Amathonte’, Revue Archaeologique, 53-56.

Hermary, A. et Meirano, V. (1998) ‘Pains et Gâteaux Votifs, de Chypre à L’ Italie du Sud’, Cahier d’ etudes Chypriotes, 28, 27-36.

Karageorghis, V. and Stager, L.E. (2000) ‘Another Mould for Cakes from Cyprus’, Rivista di Studi Fenici, v.28 (1), 3-11.

Karageorghis, V. (2000) Ancient Art from Cyprus: the Cesnola Collection in the Metropolitan Museum of Art, New York: Metropolitan Museum of Art.

Καραγεώργης, Β. (2002) Κύπρος: Το Σταυροδρόμι της Ανατολικής Μεσογείου 1600-500 π.Χ. Λευκωσία: Καπόν.

Karageorghis, V. (2006) Aspects of Everyday Life in Ancient Cyprus. Nicosia: A.G. Leventis Foundation.

Karageorghis, V. (2007) ‘Eating and Drinking in Cyprus, 13th-6th Centuries B.C.’ in Alram-Stern, E. and Nightingale, G. (eds) Keimilion: The Formation of Elites and Elitist Lifestyles from Mycenaean Palatial Times to the Homeric Period. Wien: OAW, 257-262. 

Keswani, P.S. (1994) ‘The Social Context of Animal Husbandry in Early Agricultural Societies: Ethnographic Insights and an Archaeological Example from Cyprus’, Journal of Anthropological Archaeology, 13, 255-277.

Manning, S.W. (1993) ‘Prestige, Distinction and Competition: The Anatomy of Socioeconomic Complexity in Fourth to Second Millenium B.C.E. Cyprus’, BASOR, 292, 35-58.

Μιχαηλίδης και Νικολάου (2008) ‘Συμπόσια’ στο Βρυωνίδου-Γιάγκου, Μ. (επιμ.) Εν Χορδαίς και Οργάνοις: Διασκέδαση και Ψυχαγωγία στην Κύπρο από την Αρχαιότητα μέχρι και την Ανεξαρτησία. Λευκωσία: Πολιτιστικό Κέντρο Τράπεζας Marfin Laiki, 20-27.

Peltenburg, E. et al. (1985) Lemba Archaeological Project: Excacations at Lemba Lakkous, Studies in Mediterranean Archaeology, v.70 (1). Jonsered: Paul Astrom Forlag.

Peltenburg, E. et al. (1998) Lemba Archaeological Project: Excavations at Kissonerga-Mosphilia, Studies in Mediterranean Archaeology, v.70 (2). Jonsered: Paul Astrom Forlag.

Peltenburg, E. (2001) ‘A Ceremonial Model: Contexts for a Prehistoric Building Model from Kissonerga, Cyprus’ in Muller, B. (ed) Maquettes Architecturales de l’ Antiquit . Paris: Diffusion De Boccard, 123-138.

Τμήμα Αρχαιοτήτων (2010) ‘Σαλαμίνα’. Στο Η Σύληση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς στην Κατεχόμενη Κύπρο [online] Λευκωσία: Τμήμα Αρχαιοτήτων. Διαθέσιμο στο  <http://www.mcw.gov.cy/mcw/DA/DA.nsf/0/B59178ADD941241DC225726E003A2522?OpenDocument> [15 Δεκεμβρίου 2010].

Πογιατζή-Ρίχτερ, Ε. (2007) ‘Τα Κυπριακά Νεκρόδειπνα: το επιτύμβιο ανάγλυφο της συλλογής του Παγκυπρίου Γυμνασίου’, RDAC, 211-223.
Raptou, E. (1999) ‘Une ‘’fête champêtre’’ à Amathonte et le Culte d’ Héra a Chypre’, RDAC, 207-222.

Steel, L. (1998) ‘The Social Impact of Mycenaean Imported Pottery in Cyprus’, BSA, 93, 285-296.

Steel, L. (2004) ‘A Goodly Feast… A Cup of Mellow Wine: Feasting in Bronze Age Cyprus’, Hesperia, 73(2), 281-300.

Ερευνητής / Καταχωρητής